"Μέγας εἶ, Κύριε, καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου, καὶ οὐδεὶς λόγος ἐξαρκέσει πρὸς ὕμνον τῶν θαυμασίων σου" - Η περίφημη εικόνα που εικονίζει κατά γράμμα την Ευχή του Μεγάλου Αγιασμού.
Η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού κατά πάσα πιθανότητα πρωτοεμφανίστηκε στην Αγία Γη, όπου ευρίσκεται ο Ιορδάνης ποταμός. Δεν είναι γνωστό ποιος είναι ο πρώτος συνθέτης του πρώτου πυρήνα της ακολουθίας του αγιασμού. Μια παράδοση θέλει η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού να συντάχθηκε από τον Μέγα Βασίλειο όταν πέρασε από τα Ιεροσόλυμα.
Σημαντικό τμήμα της ακολουθίας του Μεγάλου Αγιασμού αποτελεί η ευχή που εκφωνείται «Μέγας ει Κύριε» που σύνταξε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Σοφρώνιος. Πρόκειται για άριστο δείγμα θεολογικής σκέψης και φιλολογικού λόγου. Αυτό φαίνεται και από τις μεγαλορρήμονες φράσεις υψηλής φαντασίας με τις οποίες ανυμνείται η υπερούσια, υπεράγαθη, υπέρθεη, παντοδύναμη, πεντεπίσκοπη, δημιουργός των νοερών ουσιών και των λογικών φύσεων, Αγία Τριάδα.
Στην ευχή με ποιητικές φράσεις εγκωμιάζεται η μεγάλη εορτή των Θεοφανείων, στις οποίες η αρχική λέξη «Σήμερον» επαναλαμβάνεται 20 φορές με στίχους πλούσιους σε εικόνες που διαδέχονται η μια την άλλη σε μακρότατη αλληλουχία. Στο μέσον περίπου της μακράς ευχής «γεγονωτέρα τη φωνή» ακούγεται η δοξολογική φράση: «Μέγας εί, Κύριε, και θαυμαστά τα έργα Σου και ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμασίων Σου», ενώ οι Χοροί των Ψαλτών απαντούν με το «Δόξα σοι Κύριε δόξα σοι». Το σημείο αυτό αποτελεί την κορύφωση της μυστηριακής τελετής. Στην μεγαλειώδη ευχή επίσης ανυμνείται ο Δημιουργός του ορατού και αόρατου κόσμου με τα έργα του. Εξαίρεται το ανέκφραστο μυστήριο της ενσάρκωσης. Υμνολογείται ο «εν Ιορδάνη επιφανείς» Χριστός και «αγιάσας τα ρείθρα» του. Όπως τότε εκεί, έτσι και τώρα εδώ τον ικετεύουμε να εξαποστείλει το Άγιο του Πνεύμα, για να αγιάσει το νερό, και να το κάμει «αφθαρσίας πηγήν, αγιασμού δώρον, αμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων αλεξιτήριον, δαίμοσιν ολέθριον, ταις εναντίαις δυνάμεσιν απρόσιτον, αγγελικής ισχύος πεπληρωμένον». Η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού επισφραγίζεται με το λαοφιλές και οικείο σε όλο το λαό απολυτίκιον: «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε» και γίνεται η κατάδυση του Σταυρού επί του ύδατος και ο αγιασμός των πιστών.
Η ευχή αυτή επηρέασε και την εικονογραφία. Στην Μονή Τοπλού βρίσκεται η θαυμάσια τέχνης εικόνα που ονομάζεται «Μέγας ει Κύριε» και έχει 61 παραστάσεις εμπνευσμένες από την ομώνυμη ευχή του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανείων. Στο κάτω μέρος της εικόνας αυτής υπάρχει επιγραφή με βυζαντινά γράμματα, αλλά με ανορθογραφίες: « Ιωάννου πόνημα Κορνάρου εις τους 25 χρόνους της ηλικίας του δηα συνδρομής δε του Πανοσιωτάτου κυρου Παρθενίου Ιερομονάχου ηγουμένου το επίκλην Καφούρος εις τον Ε χρόνον της ηγουμενίας αυτού, αψο» δηλαδή το 1770. Αριστερά υπάρχει άλλη επιγραφή «Δέησης του δούλου του Θεού Δημητρίου προσκυνητού, συμβήας και των τέκνων αυτού». Από το γεγονός αυτό βλέπουμε πόσο σημαντική είναι η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού για την ζωή της Εκκλησίας και πως η θεολογία και το ανέκφραστο μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Λόγου γίνεται λόγος και τέχνη.
Η ευχή του Μεγάλου Αγιασμού και η εικόνα "Μέγας ει, Κύριε" του Ιωάννη Κορνάρου», που χρονολογείται από το 1770, βρίσκεται στην Ιερά Μονή της Κυρίας Ακρωτηριανής, ευρύτερα γνωστής σήμερα ως Ιερά Μονή Τοπλού Σητείας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία προκύπτουν μέσα από την έρευνα της κ. Κυριακάκη-Σφακάκη, στην εικόνα "Μέγας ει, Κύριε" ο Κορνάρος υπομνημάτισε με το χρωστήρα του τη δεύτερη ενότητα της ευχής του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Σωφρονίου, η οποία αναγιγνώσκεται στην Ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανίων. Η ενότητα αυτή, περιγραφική των θείων έργων, αρχίζει με τη φράση: «Μέγας ει, Κύριε, και θαυμαστά τα έργα σου, και ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμασίων σου...».
Η κ. Σφακάκη στις ομιλίες της αναφέρει, επίσης, ότι «ο Ιωάννης Κορνάρος υπομνηματίζει μία προς μία τις φράσεις της ευχής, τις οποίες αριθμεί από 1 μέχρι 61. Τον κεντρικό κάθετο άξονα της εικόνας συνθέτουν τέσσερις παραστάσεις: Η Αγία Τριάδα, η Βάπτιση του Ιησού, η Θεοτόκος, Ένθρονος, Βρεφοκρατούσα δεξιόθεν και η Κάθοδος του Ιησού εις τον Άδη. Διάσπαρτα, χωρίς διάχωρα, 61 εικονίδια καλύπτουν την επιφάνεια της εικόνας και, μεταξύ αυτών, έχουν ιστορηθεί γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης. Εικονίζονται και τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία συνεστήθη το σύμπαν (Γη, Πυρ, Αέρας και Ύδωρ). Επί των ακτίνων των εκπορευομένων από την Αγία Τριάδα, ο Κορνάρος έχει αναγράψει τους μήνες τού έτους και έχει εικονίσει τα ζώδια.
Η εικόνα αυτή είναι μοναδικό μνημείο της μεταβυζαντινής ζωγραφικής, λόγω του μεγέθους και της πλοκής των παραστάσεων. Ουδείς άλλος προ ή μετά τον Ιωάννη Κορνάρο ιστόρησε την ευχή του Μεγάλου Αγιασμού, η οποία αποδίδεται στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρόνιο. Ο Πατριάρχης Σωφρόνιος, με έργο υμνολογικό, ρητορικό, θεολογικό και αγιογραφικό, υπήρξε η τελευταία μεγάλη πνευματική μορφή της προϊσλαμικής Βυζαντινής Ανατολής.
Η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού κατά πάσα πιθανότητα πρωτοεμφανίστηκε στην Αγία Γη, όπου ευρίσκεται ο Ιορδάνης ποταμός. Δεν είναι γνωστό ποιος είναι ο πρώτος συνθέτης του πρώτου πυρήνα της ακολουθίας του αγιασμού. Μια παράδοση θέλει η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού να συντάχθηκε από τον Μέγα Βασίλειο όταν πέρασε από τα Ιεροσόλυμα.
Σημαντικό τμήμα της ακολουθίας του Μεγάλου Αγιασμού αποτελεί η ευχή που εκφωνείται «Μέγας ει Κύριε» που σύνταξε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Σοφρώνιος. Πρόκειται για άριστο δείγμα θεολογικής σκέψης και φιλολογικού λόγου. Αυτό φαίνεται και από τις μεγαλορρήμονες φράσεις υψηλής φαντασίας με τις οποίες ανυμνείται η υπερούσια, υπεράγαθη, υπέρθεη, παντοδύναμη, πεντεπίσκοπη, δημιουργός των νοερών ουσιών και των λογικών φύσεων, Αγία Τριάδα.
Στην ευχή με ποιητικές φράσεις εγκωμιάζεται η μεγάλη εορτή των Θεοφανείων, στις οποίες η αρχική λέξη «Σήμερον» επαναλαμβάνεται 20 φορές με στίχους πλούσιους σε εικόνες που διαδέχονται η μια την άλλη σε μακρότατη αλληλουχία. Στο μέσον περίπου της μακράς ευχής «γεγονωτέρα τη φωνή» ακούγεται η δοξολογική φράση: «Μέγας εί, Κύριε, και θαυμαστά τα έργα Σου και ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμασίων Σου», ενώ οι Χοροί των Ψαλτών απαντούν με το «Δόξα σοι Κύριε δόξα σοι». Το σημείο αυτό αποτελεί την κορύφωση της μυστηριακής τελετής. Στην μεγαλειώδη ευχή επίσης ανυμνείται ο Δημιουργός του ορατού και αόρατου κόσμου με τα έργα του. Εξαίρεται το ανέκφραστο μυστήριο της ενσάρκωσης. Υμνολογείται ο «εν Ιορδάνη επιφανείς» Χριστός και «αγιάσας τα ρείθρα» του. Όπως τότε εκεί, έτσι και τώρα εδώ τον ικετεύουμε να εξαποστείλει το Άγιο του Πνεύμα, για να αγιάσει το νερό, και να το κάμει «αφθαρσίας πηγήν, αγιασμού δώρον, αμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων αλεξιτήριον, δαίμοσιν ολέθριον, ταις εναντίαις δυνάμεσιν απρόσιτον, αγγελικής ισχύος πεπληρωμένον». Η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού επισφραγίζεται με το λαοφιλές και οικείο σε όλο το λαό απολυτίκιον: «Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε» και γίνεται η κατάδυση του Σταυρού επί του ύδατος και ο αγιασμός των πιστών.
Η ευχή αυτή επηρέασε και την εικονογραφία. Στην Μονή Τοπλού βρίσκεται η θαυμάσια τέχνης εικόνα που ονομάζεται «Μέγας ει Κύριε» και έχει 61 παραστάσεις εμπνευσμένες από την ομώνυμη ευχή του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανείων. Στο κάτω μέρος της εικόνας αυτής υπάρχει επιγραφή με βυζαντινά γράμματα, αλλά με ανορθογραφίες: « Ιωάννου πόνημα Κορνάρου εις τους 25 χρόνους της ηλικίας του δηα συνδρομής δε του Πανοσιωτάτου κυρου Παρθενίου Ιερομονάχου ηγουμένου το επίκλην Καφούρος εις τον Ε χρόνον της ηγουμενίας αυτού, αψο» δηλαδή το 1770. Αριστερά υπάρχει άλλη επιγραφή «Δέησης του δούλου του Θεού Δημητρίου προσκυνητού, συμβήας και των τέκνων αυτού». Από το γεγονός αυτό βλέπουμε πόσο σημαντική είναι η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού για την ζωή της Εκκλησίας και πως η θεολογία και το ανέκφραστο μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Λόγου γίνεται λόγος και τέχνη.
Η ευχή του Μεγάλου Αγιασμού και η εικόνα "Μέγας ει, Κύριε" του Ιωάννη Κορνάρου», που χρονολογείται από το 1770, βρίσκεται στην Ιερά Μονή της Κυρίας Ακρωτηριανής, ευρύτερα γνωστής σήμερα ως Ιερά Μονή Τοπλού Σητείας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία προκύπτουν μέσα από την έρευνα της κ. Κυριακάκη-Σφακάκη, στην εικόνα "Μέγας ει, Κύριε" ο Κορνάρος υπομνημάτισε με το χρωστήρα του τη δεύτερη ενότητα της ευχής του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Σωφρονίου, η οποία αναγιγνώσκεται στην Ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού των Θεοφανίων. Η ενότητα αυτή, περιγραφική των θείων έργων, αρχίζει με τη φράση: «Μέγας ει, Κύριε, και θαυμαστά τα έργα σου, και ουδείς λόγος εξαρκέσει προς ύμνον των θαυμασίων σου...».
Η κ. Σφακάκη στις ομιλίες της αναφέρει, επίσης, ότι «ο Ιωάννης Κορνάρος υπομνηματίζει μία προς μία τις φράσεις της ευχής, τις οποίες αριθμεί από 1 μέχρι 61. Τον κεντρικό κάθετο άξονα της εικόνας συνθέτουν τέσσερις παραστάσεις: Η Αγία Τριάδα, η Βάπτιση του Ιησού, η Θεοτόκος, Ένθρονος, Βρεφοκρατούσα δεξιόθεν και η Κάθοδος του Ιησού εις τον Άδη. Διάσπαρτα, χωρίς διάχωρα, 61 εικονίδια καλύπτουν την επιφάνεια της εικόνας και, μεταξύ αυτών, έχουν ιστορηθεί γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης. Εικονίζονται και τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία συνεστήθη το σύμπαν (Γη, Πυρ, Αέρας και Ύδωρ). Επί των ακτίνων των εκπορευομένων από την Αγία Τριάδα, ο Κορνάρος έχει αναγράψει τους μήνες τού έτους και έχει εικονίσει τα ζώδια.
Η εικόνα αυτή είναι μοναδικό μνημείο της μεταβυζαντινής ζωγραφικής, λόγω του μεγέθους και της πλοκής των παραστάσεων. Ουδείς άλλος προ ή μετά τον Ιωάννη Κορνάρο ιστόρησε την ευχή του Μεγάλου Αγιασμού, η οποία αποδίδεται στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Σωφρόνιο. Ο Πατριάρχης Σωφρόνιος, με έργο υμνολογικό, ρητορικό, θεολογικό και αγιογραφικό, υπήρξε η τελευταία μεγάλη πνευματική μορφή της προϊσλαμικής Βυζαντινής Ανατολής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου