Άγιος Νέος Ιερομάρτυς Παύλος Φλωρένσκυ. Ημέρα Μνήμης: 8 Δεκεμβρίου.

Άγιος Νέος Ιερομάρτυς Παύλος Φλωρένσκυ. Ημέρα Μνήμης: 8 Δεκεμβρίου.

Το καταπληκτικό με τον Παύλο Φλωρένσκυ είναι ότι όσο και αν υπογραμμίζει με τρομερή επιμονή τις βασικές συντεταγμένες της αγιογραφικής τέχνης (με προεξάρχουσα θέση, καθώς είπαμε, τον ίδιο τον αγιογράφο) δεν παραθεωρεί την κίνηση του κόσμου και της ιστορίας, τη ροή της ζωής, όχι τόσο για να συμπεριλάβει στο έργο του το γίγνεσθαι, όσο γιατί γνωρίζει τη σημασία της κάθε προσωπικής ύπαρξης και της ετερότητάς της. Αυτό τον κάνει, ειδικά όπου διαβλέπει σημαντική προσφορά, αξία και χάρισμα, ακόμη κι αν δεν ανήκει άμεσα στον εκκλησιαστικό κόσμο, να την περιλαμβάνει στην «ανακεφαλαίωση» που επιχειρεί μεταβαίνοντας σε αρχαίους πολιτισμούς και φωτίζοντάς τους με το φως του Λόγου και της εν Χριστώ ζωής.

Ο Παύλος Αλεξάνδροβιτς Φλωρένσκυ γεννήθηκε στις 9 Ιανουαρίου του 1882 στην πόλη Εβλάχ της Καυκασίας και πέθανε στα νησιά Σολοβέτσκι στις 8 Δεκεμβρίου 1937. Ο πατέρας του ήταν Ρώσος, από οικογένεια κληρικών που εγκατέλειψε τελικώς την ιερατική παράδοση, και η μητέρα του Αρμένια. Ο Παύλος Φλωρένσκυ διδάχτηκε τα εγκύκλια μαθήματα στην Τιφλίδα. Έχοντας μεγαλώσει μέσα σε μια οικογένεια αγνωστικιστών όπου δεν γινόταν ποτέ λόγος περί Θεού, ο Φλωρένσκυ, παθιασμένος καθώς ήταν από την έρευνα της πραγματικότητας σε όλες τις πτυχές της, αντιλαμβάνεται, τελειώνοντας το Γυμνάσιο, «τα όρια της φυσικής γνώσεως» και αισθάνεται την ανάγκη να στηριχθεί σε μία θρησκευτική θέαση του κόσμου. Μολαταύτα, εγγράφεται στη Μαθηματική σχολη του Πανεπιστημίου της Μόσχας, από όπου εξέρχεται αριστούχος το 1904. Αλλά προς μεγάλη κατάπληξη όλων, αρνείται να ακολουθήσει την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία που του προτείνουν, και συνεχίζει τις σπουδές του στη Θεολογική Ακαδημία της Μόσχας, που στεγαζόταν στη Μονή Τριάδος Αγίου Σεργίου. Εκεί θα διδάξει ως λέκτωρ, και κατόπιν ως καθηγητής φιλοσοφίας.

Το 1911, ύστερα από μακρές και επώδυνες αμφιταλαντεύσεις ως προς το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει, παντρεύεται μια δασκάλα αγροτικής καταγωγής και χειροτονείται ιερεύς: η οικογένεια, πέντε τέκνα, και η ιεροσύνη, θα εξισορροπήσουν και θα μετριάσουν τη σχεδόν φαουστική του δίψα για γνώσεις. Η διατριβή του, αληθινή θεολογική σύνοψις, την οποία υπεστήριξε το 1914 με τον τίτλο Στύλος και θεμέλιο της αληθείας, θα αποτελέσει ένα από τα μείζονα συμβάντα της πνευματικής και θρησκευτικής ζωής της Ρωσίας κατά τις παραμονές του Πολέμου. Από το 1912 έως και το 1917, ο Φλωρένσκυ αναλαμβάνει τη σύνταξη του Θεολογικού Κήρυκος της Ακαδημίας, τον οποίο και στρέφει προς τον εξωεκκλησιαστικό κόσμο και στον οποίο θα δημοσιεύσει ορισμένες από τις σπουδαιότερες έρευνές του, ειδικότερα τη μελέτη για τον πλατωνισμό Το νόημα του ιδεαλισμού, και μια αξιοσημείωτη ερμηνεία των στοιχείων των στίχων 6-8 του κεφ. β΄ της προς Φιλιππησίους επιστολής. Η επανάσταση θα εξαλλοιώσει τη ζωή του. Το 1919, η Ακαδημία και η μονή κλείνουν. Ο Φλωρένσκυ αρνείται να εγκαταλείψει τον τόπο του, πλήν όμως δεν θα εξορισθεί, όπως οι περισσότεροι από τους φίλους του φιλοσόφους. Πράγματι, η επιστημονική του κατάρτιση του επιτρέπει να βρεί μία θέση στη βιομηχανία πλαστικών, και εν συνεχεία στην Κεντρική Επιτροπή ηλεκτρικής ενέργειας. Αν και ποτέ δεν έβγαλε το ράσο, εντούτοις η σοβιετική κυβέρνηση θα κρίνει σκόπιμο να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του για την ανοικοδόμηση της χώρας. Παράλληλα, διορίζεται καθηγητής στα Ανώτερα Εργαστήρια Τεχνών και Τεχνικής (1921-1924), οι δε παραδόσεις της εποχής εκείνης θα λάβουν τη μορφή τριών πραγματειών, που θα δημοσιευθούν τριάντα χρόνια μετά το θάνατό του: Η Αντίστροφη Προοπτική, Το Εικονοστάσι και Η Ανάλυση του χώρου στα έργα τέχνης, που ανανεώνουν εκ βάθρων την αισθητική προσέγγιση της αγιογραφίας. Την ίδια εποχή, που στάθηκε εξαιρετικά γόνιμη, ασχολείται με τη φιλοσοφία της λατρείας, τη δομή της γλώσσας και της μορφής, συγγράφει πολλά κεφάλαια των παιδικών του αναμνήσεων (τα οποία ένας κριτικός έφθασε μάλιστα να τα συγκρίνει με τον πεζό λόγο του Προύστ), δημοσιεύει μία μνημειώδη πραγματεία για τα «Διηλεκτρικά σώματα» και δεκάδες άρθρων στην Τεχνική Εγκυκλοπαίδεια της οποίας είναι ο βασικός συντάκτης. Αν και υπηρετεί ως μηχανικός στο εργαστήριο αντοχής υλικών, ο Φλωρένσκυ δεν θα αποφύγει την καταστολή. Το 1928 εξορίζεται στο Νόβγκοροντ, αλλά τον επόμενο χρόνο του επιτρέπουν να γυρίσει στη Μόσχα. Το 1932 δημοσιεύει το τελευταίο του άρθρο Η φυσική στην υπηρεσία των μαθηματικών, που θα χαρακτηρισθεί από την επίσημη κριτικη ως ιδεαλιστικό αποκύημα. Συλλαμβάνεται τον Φεβρουάριο 1933 και καταδικάζεται σε δεκαετή καταναγκαστικά έργα. Από την Σιβηρία, όπου μελετά τα φαινόμενα παγώματος, μεταφέρεται στο στρατόπεδο των νήσων Σολοβέτσκι, στο βορειότατο άκρο της Σιβηρίας. Εκεί, κάτω από τρομερές συνθήκες κρατήσεως, διευθύνει ένα εργαστήριο παραγωγής ιωδίου με βάση τα φύκια.

Στις 25 Νοεμβρίου 1937, καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται στις 8 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Η διοίκηση δεν θα ενημερώσει την οικογένειά του παρά έξι χρόνια αργότερα, προσδιορίζοντας αυθαίρετα την 15η Δεκεμβρίου 1943 ως ημερομηνία του «φυσικού" του θανάτου. Και μόνο το 1990 θα γνωστοποιηθούν επιτέλους η ακριβής ημερομηνία και τα καθέκαστα της θανατώσεώς του.

Είναι δύσκολο, και μάλιστα αδύνατο, να εκτιμηθεί σφαιρικά το έργο του πολυτάλαντου και πανερευνητικού Φλωρένσκυ. Μαθηματικός, ποιητής, φιλόσοφος, ιστορικός της σκέψεως, φυσικός, μηχανικός, και, κατά τις σπάνιες στιγμές αναψυχής, μουσικός, ο Φλωρένσκυ παραβάλλεται συχνά προς τον Ντα Βίντσι ή τον Πασκάλ. Άνθρωπος της Αναγεννήσεως, πνεύμα εγκυκλοπαιδικό με αντινομίες που αγγίζουν την αμφιγνωμία, προσέβλεπε στην αρτιότητα του ενωτικού οράματος του Μεσαίωνος. «Τι έκαμα στην ζωή μου;» διερωτιόταν σε ένα από τα τελευταία του γράμματα. «Μελέτησα το σύμπαν ως σύνολο, ως μοναδικό πίνακα, ενιαία πραγματικότητα, αλλά σε κάθε στάδιο κοιταγμένη μες από ένα συγκεκριμένο πρίσμα. Εξ ού και η ακατάπαυστη διαλεκτική της σκέψεώς μου, που δεν έπαψε να συνοδεύεται όμως από μίαν εξίσου σταθερή όραση του σύμπαντος ως όλου».

"Ο κόσμος είναι δομημένος κατ' αυτόν τον τρόπο, ώστε για να προσφέρεις στον κόσμο δεν γίνεται διαφορετικά, παρά μόνο πληρώνοντας γι' αυτό με μαρτύρια και διωγμούς. Όσο πιο ανιδιοτελές είναι το δώρο, τόσο πιο σκληροί είναι οι διωγμοί και τόσο πιο φοβερά τα μαρτύρια."

Αυτές οι λίγες γραμμές συμπυκνώνουν την αλήθεια της ζωής και του κόσμου τούτου. Γράφτηκαν από έναν θαυμάσιο άνθρωπο, ο οποίος έζησε στον περασμένο αιώνα στη Ρωσία, βίωσε άδικους διωγμούς, εξορίες, βασανιστήρια και τουφεκίστηκε από το άθεο Σοβιετικό καθεστώς, ως "δώρο" για όλα όσα προσέφερε στην κοινωνία, στην επιστήμη, στην τέχνη.

Ο π. Παύλος Φλωρένσκυ ήταν μία ιδιαίτερη, μία χαρισματική προσωπικότητα Μαθηματικός, θεολόγος, φιλόσοφος, επιστήμονας, μηχανικός, ποιητής, ζωγράφος, ο Ρώσος "Λεονάρντο Ντα Βίντσι", έτσι όπως τον αποκαλούσαν οι σύγχρονοί του μεγάλοι καλλιτέχνες. Με το παράδειγμα της ζωής του, μέσα από τα βιβλία του, αλλά πάνω από όλα με το θάρρος του να συνεχίσει να φοράει το αγιασμένο ράσο σε εκείνους τους φοβερούς καιρούς, οδήγησε πολλούς ανθρώπους στον Χριστό, στην ορθόδοξη πίστη.

Προς το τέλος της ζωής του, πικραμένος από τις πολλές άδικες διώξεις και κακουχίες που υπέστη, έγραφε στα παιδιά του: "...Εάν στην κοινωνία δεν είναι απαραίτητοι οι καρποί της δουλειάς τόσων ετών, τότε ας παραμείνει χωρίς αυτούς. Αυτό είναι ένα ακόμη ερώτημα· ποιος είναι περισσότερο τιμωρημένος, εγώ ή η κοινωνία, αφού δεν της προσφέρω αυτό που θα μπορούσα διαφορετικά να προσφέρω;"