Άγιος Ιερομάρτυς Κορνήλιος, Επίσκοπος Ρώμης. Ημέρα Μνήμης: 16 Σεπτεμβρίου.

Άγιος Ιερομάρτυς Κορνήλιος, Επίσκοπος Ρώμης. Ημέρα Μνήμης: 16 Σεπτεμβρίου.

Ο Άγιος Κορνήλιος ήταν Επίσκοπος Ρώμης από τις 6 ή 13 Μαρτίου του 251 έως το μαρτυρικό του θάνατο το 253.

Ήταν ο διάδοχος του Αγίου Φαβιανού (τιμάται 5 Αυγούστου) στον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης, αν και η έδρα παρέμεινε άδεια, εξαιτίας της σφοδρότητας αφενός των διωγμών του αυτοκράτορα Γάιου Μέσιου Κουΐντου Δέκιου (249 – 251) και αφέτερου του γεγονότος ότι αρκετοί αξιωματούχοι, ανάμεσά τους και ο ιερέας Μωυσής, ο πιθανότερος διάδοχος, βρίσκονταν στη φυλακή. Επί 14 μήνες η εκκλησία διοικείτο συλλογικά με κήρυκα τον ιερέα Νοβατιανό.

Όταν εξασθένισε ο διωγμός, την άνοιξη του 251 και έγινε πρακτικά δυνατή η εκλογή, ο ιερέας Μωυσής είχε πεθάνει. Ωστόσο η επιλογή δεν ήταν ο Νοβατιανός, αλλά ο ευγενής, πιθανώς από γένος πατρικίων, Κορνήλιος. Στην επιλογή του φαίνεται πως αντιτέθηκε σφοδρά ο Νοβατιανός, ο οποίος απογοητεύθηκε ιδιαίτερα και με μικρή ομάδα υποστηρικτών όρισε τον εαυτό του αντιπάπα, προχωρώντας σε σχίσμα.*

Η σύγκρουση

Η σύγκρουση μεταξύ των δύο πέραν των προσωπικών φιλοδοξιών του Νοβατιανού είχε εν μέρει τις ρίζες της στις διαφορετικές απόψεις για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν οι μεγάλοι αριθμοί των χριστιανών που αρνήθηκαν τη θρησκεία τους εξαιτίας των διώξεων, αλλά επιθυμούσαν να επανέλθουν συμμετέχοντες στην κοινωνία. Ο Άγιος Κορνήλιος ήταν υπέρ της αποδοχής και επανένταξής τους στο σώμα της εκκλησίας μετά την κατάλληλη εκκλησιαστική τιμωρία (μετάνοια). Αντίθετα ο Νοβατιανός υιοθέτησε σκληρή στάση, προτείνοντας τον πλήρη αποκλεισμό τους, αν και προγενέστερα είχε συγγράψει δύο επιστολές προς τον Άγιο Κυπριανό Επίσκοπο Καρχηδόνος (τιμάται 2 Οκτωβρίου) για τους lapsi, (τους χριστιανούς που απαρνήθηκαν την πίστη τους κατά τη διάρκεια των διωγμών), υιοθετώντας ήπια στάση προς τους αποστάτες.

Το πιθανότερο είναι πως ο Άγιος Κορνήλιος εκλέχθηκε γιατί υποστήριξε μια μετριοπαθή και πιθανώς περισσότερο ρεαλιστική πολιτική επί του θέματος, αν λάβει κανείς υπ' όψιν του την έκταση και τη σφοδρότητα της αντιπαράθεσης του χριστιανισμού με την κοσμική εξουσία στη δεδομένη ιστορική περίοδο. Η σύγκρουση οξύνθηκε περαιτέρω, καθώς ο Νοβατιανός αφενός προσπάθησε να λάβει υποστήριξη από μείζονα εκκλησιαστικά κέντρα, αφετέρου εκδηλώθηκε κατά της αναγνώρισής του μια μικρή μερίδα του κλήρου στη Ρώμη, η οποία τον θεωρούσε υπέρ του δέοντος επιεική. Η συνηγορία και η βοήθεια του Αγίου Κυπριανού Καρχηδόνος αλλά και του Αγίου Διονύσιου Αλεξανδρείας υπήρξαν αποφασιστικές, για την τελική επικράτηση της μετριοπαθούς πολιτικής, αλλά και της σταθεροποίησης του Κορνήλιου ως επισκόπου Ρώμης.

Το τέλος

Όταν ο αυτοκράτορας Γάλλος επανεκίνησε τον διωγμό τον Ιούνιο του 252, ο Κορνήλιος συνελήφθη και εξορίσθηκε στο Κέντουμκέλλε, όπου έλαβε θερμή επιστολή από τον Άγιο Κυπριανό. Πέθανε εκεί και ο Λιβεριανός Κατάλογος αναφέρει περί «ενδόξου θανάτου». Το σώμα του επέστρεψε στη Ρώμη και τάφηκε στην κρύπτη της Λουκίνας στο κοιμητήριο του Καλλίστου.

*Το Νοβατιανό σχίσμα, ήταν μια εκκλησιαστική απόσχιση, στην τοπική εκκλησία της Ρώμης, η οποία δημιουργήθηκε εξ'αιτίας των χρόνιων διαφωνιών που είχαν αναπτυχθεί στο ζήτημα της αυστηρότητας της μετάνοιας των πεπτωκότων (Πεπτωκότες - Λατ. lapsi, ενικός lapsus, ονόμαζαν στην αρχαία εκκλησία τους αποστατημένους ή εκπεσόντες Χριστιανούς, κατά τους διωγμούς την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι «πεπτωκότες» αρνούνταν να δώσουν ομολογία πίστης και προτιμούσαν να αποφύγουν το μαρτύριο. Οι αιτίες για την υποχώρηση ως προς την πίστη τους ήταν ποικίλες, όπως εκείνοι που συμμετείχαν σε παγανιστικές θυσίες (sacrificati, από το Λατ. sacrificare «θυσιάζω»),.εκείνοι που πρόσφεραν θυμίαμα ενώπιον ομοιώματος του αυτοκράτορα (thurificati, από το Λατ. thurificare «καίω θυμίαμα»), εκείνοι που πλήρωναν για να αποκτήσουν πιστοποιητικά (libellum, «επιστολή, πιστοποιητικό») που βεβαίωναν ότι είχαν επιστρέψει στον παγανισμό (libellatici),

σε εκείνους που παρέδιδαν ιερά βιβλία ή/και σκεύη ή που πρόδιδαν τα ονόματα ομοπίστων τους (traditores, από το Λατ. tradere «παραδίδω, προδίδω») και

εκείνους που έκαναν ψευδείς δηλώσεις ή πλήρωναν για να γλιτώσουν τη ζωή τους (acta facientes, δηλ. «εκείνοι που εκτελούν τις πράξεις»), και των βαρέως αμαρτησάντων. Ηγέτης αυτού του σχίσματος ήταν ο Νοβατιανός, ένας κληρικός της εκκλησίας της Ρώμης, υπέρμαχος της αυστηρής γραμμής κατά των «πεπτωκότων», που διακρινόταν για την ιδιαίτερη και βαθειά θεολογική του κατάρτιση.

Τα αίτια

Τo πρόβλημα είχε αρχίσει να γίνεται οξύτερο, από την εποχή που δημιουργήθηκε το Σχίσμα του Ιππολύτου (Το σχίσμα του Ιππολύτου ήταν ένα ενδοεκκλησιαστικό σχίσμα το οποίο αναπτύχθηκε κατά τα μέσα του 3ου αιώνα στην τοπική εκκλησία της Ρώμης, με αφορμή το ζήτημα της μετάνοιας και της επιστροφής των πεπτωκότων στις τάξεις της Εκκλησίας. Προεξάρχων αυτού του κινήματος από τη γραμμή του επισκόπου Καλλίστου Ρώμης υπήρξε ο Ιππόλυτος, συνδιεκδικητής του επισκοπικού θρόνου της Ρώμης και υπέρμαχος της αυστηρότητας της εφαρμογής της «δια βίου μετανοίας» των «πεπτοκότων»).

Οι όποιες διαφωνίες τότε παραμερίσθηκαν με σκοπό να αντιμετωπισθεί το ζήτημα των διωγμών που κράτησαν τόσο επί εποχής Μαξιμίνου, όσο και του Δεκίου. Όταν όμως πέρασε ο διωγμός, φάνηκε πως τελικά δεν είχε επέλθει σύγκλιση απόψεων και πως οι οι δύο πλευρές ουσιαστικά παρέμεναν αμετακίνητες στις αρχικές θέσεις τους. Το ζήτημα αυτό όμως έγινε οξύτερο επί Επισκοπής Κορνηλίου Ρώμης. Όταν ο Ρώμης Φαβιανός πέθανε το 250 η εκκλησία της Ρώμης πέρασε ουσιαστικά στη διοίκηση των Πρεσβυτέρων που επικεφαλής είχαν το Νοβατιανό, ο οποίος ξεχώριζε για τη θεολογική του κατάρτιση. Την ίδια εποχή όμως ηγέρθη ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα, αυτή τη φορά όχι τόσο θεωρητικό όσο της εποχής Ιππολύτου. Η μετάνοια των πεπτωκότων. Οι «πεπτωκότες» αυτή τη φορά ήσαν πολλοί, διότι είχαν προηγηθεί οι σκληροί διωγμοί των μαξιμίνου και Δεκίου και μπορεί αρκετοί χριστιανοί να έδιναν τη ζωή τους, πολλοί όμως αρνούνταν να ομολογήσουν. Ο Κορνήλιος στην προσπάθειά του, να φέρει τους «πεπτωκότες» πίσω στην εκκλησία κράτησε μια μέση στάση. Έτσι σε όσους είχαν θυσιάσει στα είδωλα, ζητούσε «δια βίου» μετάνοια ενώ όσοι δεν είχαν θυσιάσει, αλλά είχαν εκπέσει, μια πρόσκαιρη μετάνοια. Ο Νοβατιανός ήδη ηττημένος από τον Κορνήλιο στην διαδοχή τής επισκοπής και ηγετική μορφή στους συντηρητικούς κύκλους αντέδρασε και τελικά αποσχίστηκε, διαφωνώντας στις ενέργειες του Κορνηλίου.

Το σχίσμα

Ο Νοβατιανός έχοντας αποσχισθεί πλέον από την τοπική εκκλησία της Ρώμης, πήρε μαζί του και τρεις επισκόπους, που ήταν απαραίτητοι ώστε να μπορέσει να χειροτονηθεί επίσκοπος. Άμεσα δε έθεσε σε ισχύ, πως όσοι πράττουν θανάσιμα αμαρτήματα ή έχουν εκπέσει της πίστεως τους θα πρέπει να διάγουν «δια βίου» μετάνοια. Μάλιστα οι Νοβατιανοί καλούνταν «Καθαροί», ώστε να δείχνουν ότι αυτοί είναι οι πραγματικοί Χριστιανοί. Το βάπτισμα δε, που τελούνταν από τους επισκόπους του Κορνηλίου το θεωρούσαν άκυρο. Ο Νοβατιανός κοινοποίησε τελικά τη διαφωνία αυτή στο Κορνήλιο, όμως η σύνοδος της Ρώμης το 251 επικύρωσε την ενέργεια του Κορνήλιου. Ο Νοβατιανός δεν συμβιβάστηκε τελικά και συνέχισε τον αγώνα κατά του Κορνηλίου και με την ιδιαίτερη θεολογική του κατάρτιση κατάφερε να κερδίσει αρκετές συμπάθειες στην Ανατολή, με αποτέλεσμα στη σύνοδο της Αντιόχειας να αναγνωριστεί ως επίσκοπος Ρώμης. Ο Αλεξανδρείας Διονύσιος αρνήθηκε να τον αναγνωρίσει. Έτσι το σχίσμα έλαβε μεγάλη έκταση στους κόλπους της εκκλησίας. Ο Κορνήλιος που μέχρι τότε αρνείτο να αντιμετωπίσει θεολογικά το Νοβατιανό τον αντιμετώπιζε με σκωπτική διάθεση εξ'αιτίας του ότι δεν είχε λάβει κανονικό βάπτισμα. Μπροστά στα γεγονότα όμως υποχρεώθηκε σε μια ύστατη προσπάθεια αναστροφής του κλίματος, με μια εκτενή επιστολή που απέστειλε στον Φάβιο Αντιοχείας. Τελικά τα πράγματα ομαλοποιήθηκαν όταν ο Φάβιος πέθανε και τον διαδέχθηκε ο Δημητριανός.

Η εξέλιξη τους

Μετά το θάνατο του Νοβάτιου ο Νοβατιανισμός, συνέχισε την εξάπλωσή του και μάλιστα σε μερικές επισκοπές είχε πολυάριθμους ακολούθους. Ο Νοβατιανισμός μάλιστα είχε ακολούθους όπως μαθαίνουμε από τον Ευλόγιο στην Αλεξάνδρεια μέχρι και το 600, αλλά σίγουρα σε αυτήν την εποχή το κίνημά του είχε ατονήσει αφού ήδη από τον τέταρτο αιώνα ο επίσκοπος τους στη Κωνσταντινούπολη είχε συμφωνήσει σχεδόν σε όλα στη Σύνοδο της Νίκαιας παρότι δεν συμφωνούσε με τη ένωση. Ο Μέγας Κωνσταντίνος κήρυξε το Νοβατιανούς σχισματικούς και όχι αιρετικούς, ενώ έκλεισε και πολλές εκκλησίες τους αργότερα. Μετά το θάνατο του Κωνστάντιου ο Ιουλιανός τους προστάτευσε. Το 412 ο Ονόριος τους συμπεριέλαβε σε διάταγμα κατά αιρετικών και ο Ίννοκέντιος ο Α΄ έκλεισε αρκετές εκκλησίες τους στη Ρώμη. Οι Κελεστίνος Ρώμης και Κύριλλος Αλεξανδρείας τους εκδίωξαν από τη Ρώμη και την Αλεξάνδρεια αντίστοιχα, ενώ λίγο νωρίτερα ο ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος έκλεισε τις εκκλησίες τους στην Έφεσο, αλλά στην Κωνσταντινούπολη δεν υπήρξαν αντίστοιχες ενέργειες αφού όπως ο ιστορικός Σωκράτης αναφέρει οι επίσκοποί τους ήταν ιδιαίτερα σεβαστοί.