Άγιος Νεομάρτυς και Οσιομάρτυς Γαβριήλ ο εκ Βερτίσκου Λαγκαδά ο Ιβηρίτης. Ημέρα Μνήμης: Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Άγιος Νεομάρτυς και Οσιομάρτυς Γαβριήλ ο εκ Βερτίσκου Λαγκαδά ο Ιβηρίτης. Ημέρα Μνήμης: Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.

Ο Σεπτέμβριος έχει καθιερωθεί ως μήνας μνήμης της αγαπημένης Μικρασίας και των ηρωικών νεομαρτύρων της που πότισαν με αίμα την γη της. Η περιοχή μας έχει προσφέρει κι αυτή αίμα κατά την περίοδο αυτή και το χωριό Βερτίσκος μπορεί να καυχιέται για μια ηρωική μορφή του τόπου μας.

Τον Φεβρουάριο του 2017 η Ιερά Μητρόπολις Λαγκαδά Λητής και Ρεντίνης με τη φροντίδα και την ευλογία του επιχωρίου Μητροπολίτου Ιωάννου στα πλαίσια της Ζ΄ Θεολογικής - Αγιολογικής ημερίδος, που διοργανώθηκε στις 25 Φεβρουαρίου, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στους νεομάρτυρες της Μακεδονικής γης, γι’ αυτό και ο τίτλος του συνεδρίου προσδιορίστηκε ως «Νεομαρτύρων γη», εννοώντας βεβαίως ότι και η περιοχή της Μητροπόλεως τυγχάνει γη νεομαρτύρων. Μεταξύ άλλων νεομαρτύρων, με γνωστότερη και ενδοξότερη την αγία Κυράννα την Οσσαία, το συνέδριο ασχολήθηκε και με το πρόσωπο του οσιομάρτυρος Γαβριήλ του Ιβηρίτου του καταγομένου από το χωριό Βερτίσκος, παλαιότερα ονομαζόμενο Μπέροβα. Είναι αλήθεια ότι τα στοιχεία περί του προσώπου του Γαβριήλ είναι ελάχιστα και συμπυκνώνονται σε δέκα αράδες και σε ηλεκτρονικές δημοσιεύσεις διαφόρων Μικρασιατικών ενώσεων ή φιλομαρτύρων ανθρώπων. Σήμερα στο Βερτίσκο κατοικούν ελάχιστοι συγγενείς του Γαβριήλ, που κι αυτοί αγνοούσαν την τύχη του, ήξεραν απλά ότι χάθηκε στην Μικρά Ασία. Όταν ο π. Μάξιμος ήρθε στο Βερτίσκο την παραμονή της εορτής της μνήμης του επεχείρησε να γυρίσει το χωριό για να δει το περιβάλλον που γεννήθηκε ο μάρτυρας και πρώην συμμοναστής του. Στο δρόμο συνάντησε κάποιον γέροντα ο οποίος τον ρώτησε από ποιο μοναστήρι είναι. Στην απάντηση του γέροντος Μαξίμου ότι είναι από άγιο Όρος και τη μονή Ιβήρων, ο γέροντας αναστέναξε αναθυμούμενος τα παλιά και λέγοντας πως στην Ιβήρων μόνασε ένας εξάδελφος του πατέρα του ονόματι Πασχάλης Σμέρλας του Δαβίδ. Ο Γέρων Μάξιμος συγκινήθηκε για την αγαθή συγκυρία και του διηγήθηκε την ιστορία του θείου του Γαβριήλ ιερομονάχου και ιερομάρτυρος και πως η παρουσία του στο Βερτίσκο ήταν για να τιμηθεί η μνήμη του και να καθιερωθεί η εικόνα του αγίου.

Το όνομα του οσιομάρτυρος Γαβριήλ συμπεριελήφθη στο συναξάριο που συνέταξε ο Μητροπολίτης Κορίνθου Παντελεήμων Καρανικόλας στο πόνημά του για τους νεομάρτυρες, εκεί λοιπόν αναφέρεται και για πρώτη φορά δημοσιοποιείται το όνομα του ως οσιομάρτυρος, μετά την απόφαση της 136ης Συνοδικής περιόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος του 1993 όπου κατέτασσε και ανακήρυττε ως μάρτυρες και αγίους της εκκλησίας μας τους Μητροπολίτες Σμύρνης Χρυσόστομο, Κυδωνιών Γρηγόριο, Μοσχονησίων Αμβρόσιο, Ικονίου Προκόπιο, τον επίσκοπο Ζήλων Ευθύμιο καθώς και άλλους κληρικούς και λαϊκούς οι οποίοι μαρτύρησαν κάτω από την τουρκική μάχαιρα το 1922, αφού προτίμησαν την πίστη από την προδοσία και την αλλαξοπιστία. Έτσι σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 2137/5/7/1993 εγκύκλιο, ορίστηκε να τιμάται η μνήμη των νεομαρτύρων του 1922 κατά την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, εξοφλώντας έτσι το χρέος έναντι του μαρτυρίου τους και της προσφοράς του τιμίου αίματός τους. Στα λίγα στοιχεία που υπάρχουν για τον Γαβριήλ, πρέπει να σημειώσουμε τις πληροφορίες αντλούμε από σχετικό πόνημα, (αδημοσίευτο) του γέροντος Μαξίμου του Ιβηρίτου(Νικολόπουλου) Ο οποίος αναδιφήσας στα αρχεία και στο μοναχολόγιο της Μονής Ιβήρων μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τον Γαβριήλ. Στο μοναχολόγιο καταγράφεται ως εξής: «Γαβριήλ ιερομόναχος εν Μπερόβης της Μακεδονίας. Κατά κόσμον Πασχάλης Δαβίδ Σμέρλας. Εγεννήθη το 1886. Εις την μονήν εισήλθε το 1904. Υπηρέτησε παρά τω προηγουμένω Γερασίμω. Εκάρη μοναχός το 1907. Εχειροτονήθη το αυτό έτος ιερομόναχος, ακολουθήσας τον γέροντά του εις το μετόχιον της Ηρακλείτσης. Επανελθών μετά πενταετίαν εχρημάτισε Τυπικάρης κατά το 1918» και με άλλη γραφή συμπληρώνει: «Εφονεύθη μαρτυρικώς εν Κυδωνίαις υπό των Τούρκων κατά την υποχώρησιν των Ελλήνων εν Μικρά Ασία το 1922» (1886-1922).

Ο Γαβριήλ κατά κόσμον Πασχάλης Σμέρλας του Δαβίδ, γεννήθηκε στο Βερτίσκο της Επαρχίας Λαγκαδά το 1886 και σε ηλικία 18 μόλις ετών ανεχώρησε για το άγιο Όρος προκειμένου να μονάσει. Στο μοναστήρι μένει για μια τριετία ως δόκιμος και το 1907, μετά την ευδόκιμη υπηρεσία του και υπακοή δίπλα στον προηγούμενο Γεράσιμο εκάρη μοναχός και την ίδια χρονιά χειροτονήθηκε ιερομόναχος. Η επιλογή ως μονής μετανοίας του Γαβριήλ, δεν ήταν άσχετη από το γεγονός ότι η γενέτειρά του, ο Βερτίσκος είχε στενό σύνδεσμο με την Μονή Ιβήρων εξ αιτίας του γεγονότος ότι και άλλοι συντοπίτες του μόνασαν κατά καιρούς και δραστηριοποιήθηκαν στην Μονή Ιβήρων από πολλών ετών όπως ο Γρηγόριος Προηγούμενος (αυξ. Αριθ, μοναχολογίου 14) εκ Μπερόβης Μακεδονίας κατά κόσμον Γεώργιος, που ήλθε στη Μονή το 1863 και διετέλεσε μετοχιάρης σε διάφορα μετόχια της μονής, ενώ φέρεται το 1904 να εφησυχάζει στη μονή. Ο Προηγούμενος Θεοφάνης (αριθμ.μοναχ.20) κατά κόσμον Θεοχάρης ο οποίος στάλθηκε ως μετοχιάρης το 1910 στο μετόχιο του αγίου Νικολάου της Μόσχας. Ο Προηγούμενος Αμφιλόχιος (αριθμ. μοναχ.26) κατά κόσμον Ευάγγελος Παναγιώτου, που γεννήθηκε στο Βερτίσκο το 1860 και σε ηλικία 15 ετών ήρθε στη μονή Ιβήρων για να μονάσει και έγινε υποτακτικός του συμπατριώτη του γέροντος Γρηγορίου του Μπεροβινού. Εχρημάτισεμετοχιάρης σε Ιβηριτικά μετόχια της Ελλάδος και του εξωτερικού. Στα 1915 φέρεται ως επίτροπος της μονής και ζει στη μονή ως την κοίμησή του στα 1922.

Ο επίσης Μπεροβινός ιερομόναχος Παρθένιος –προσμονάριος (αριθμ.μοναχ.39) κατά κόσμον Παναγιώτης γεννήθηκε το 1848 και ήλθε στη Μονή στα 1871, ως υποτακτικός του γέροντος Συνεσίου. Στα 1878 εκάρη μοναχός και αμέσως διάκονος. Διετέλεσε δε επι αρκετά έτη Τυπικάρης της μονής και στα 1882 χειροτονήθηκε ιερομόναχος. Στα 1901 διωρίσθηκε Προσμονάριος της Πορταϊτίσσης.

Ο μοναχός Γενάδιος εκ Μπερόβης γεννήθηκε το 1847 και ήλθε στη μονή το 1868. Το 1914 προήχθη σε Προϊστάμενο της μονής και εκοιμήθη στα 1927.

Ο Ευθύμιος μοναχός ήλθε από τον Βερτίσκο - Μπέροβα στη Μονή στα 1870 και υπηρέτησε σε διάφορα διακονήματα. Το ίδιο και ο συμπατριώτης του Καισάριος μοναχός, γεννημένος στα 1870 εκάρη μοναχός το 1892 ενώ το 1917 φέρεται ως πορτάρης της μονής.

Ο κατά κόσμον Ηλίας Πολύμερος γεννημένος στα 1893 στο Βερτίσκο, έρχεται στη μονή Ιβήρων το 1918 ως εργάτης του νοσοκομείου της μονής και το ίδιο έτος γίνεται μοναχός με το όνομα Πανάρετος, υπό την πνευματική καθοδήγηση του μοναχού γέροντος Ιγνατίου. Το όνομά του καταχωρίτε στο μοναχολόγιο με τον αριθμό 165. Δύο ακόμα μοναχοί ο Θεόδωρος και ο Ιλαρίων (κατάκόσμον Στέργιος) εκ Μπερόβης, δίχως άλλα στοιχεία, με αριθμό μοναχολογίου 128 και 129 αντίστοιχα επιλέγουν ως μονή της μετανοίας τους την Μονή των Ιβήρων.

Όλη αυτή η χορεία των Μπεροβινών-Βερτισκιωτών πατέρων, προφανώς λειτούργησαν ως πρότυπα πνευματικά για τους νεώτερους Βερτισκιώτες και όσοι επιποθούσαν τον βίο της ασκήσεως προσέφευγαν στη Μονή Ιβήρων γιατί προφανώς την θεωρούσαν ως δική τους μονή και ασφαλή λιμένα.

Εδώ λοιπόν σ’ αυτή την Μονή ασκήθηκε από νεαράς ηλικίας και ο Γαβριήλ και μετά την χειροτονία του σε ιερομόναχο ανέλαβε καθήκοντα που του ανέθετε η μονή με υπακοή και αγωνιστικό πνεύμα. Ο παπα-Παρθένιος Προσμονάριος της Πορταϊτίσσης και έγκριτος πνευματικός, συγχωριανός του Γαβριήλ, υπήρξε επίσης γι αυτόν γέροντας και αλείπτης, καθοδηγητής στα πνευματικά και δάσκαλός του στα Τυπικά της μονής όπου διακόνησε με ζήλο. Μετά την διακονία του στο μετόχιο της Ηρακλείτσης, επιστρέφει στη μονή ως το 1918 ασκώντας το διακόνημα του τυπικάρη, στοιχείο που φανερώνει την καλή γνώση των τυπικών και λειτουργικών πραγμάτων της Μονής, γίνεται προϊστάμενος και προηγούμενος αυτής  και κατόπιν αναχωρεί με τον διάκονο Αρκάδιο, Αβαλιώτη στην καταγωγή, για τις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας στο αγαπημένο Αιβαλί, όπου τους περιμένει το μετόχι της Παναγίας της Πορταϊτίσσης. Ο διάκονος Αρκάδιος συνασκητής και συναθλητής του Γαβριήλ γεννημένος στις Κυδωνιές στα 1893, κατά κόσμον Απόστολος Πίσσας ήλθε στη Μονή Ιβήρων στα 1912 και μετά διετία εκάρη μοναχός στις 25 δε Αυγούστου του 1914 χειροτονήθηκε διάκονος. Σπούδασε στην Αθωνιάδα Ακαδημία και υπηρέτησε ως Συνοδικάριος της Μονής, μέχρι της αποστολής του στη διακονία των Κυδωνιών, της αγαπημένης του γενέτειρας. Αναμφίβολα η εποχή στην οποία ζουν οι πατέρες αυτοί ήταν ίσως η δυσκολότερη περίοδος του ελληνισμού γενικότερα αλλά ιδιαίτερα της Μικράς Ασίας. Το αίμα των Μακεδονομάχων νωπό ακόμα, ήλθε να ενωθεί με το αίμα των Βαλκανικών πολέμων και τώρα στη Μικρασία ο ελληνικός στρατός προελαύνων, εις τα ενδότερα της Μικράς Ασίας, δημιούργησε ένα κλίμα ελευθερίας και έτυχε θερμής υποδοχής από τους Έλληνες οι οποίοι ήλπισαν ότι ήρθε η πολυπόθητη στιγμή της ελευθερίας τους, καθώς οι προσπάθειές τους επί χρόνια ήταν η εδραίωση του χριστιανικού πληθυσμού υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση του Μητροπολίτου Κυδωνιών Γρηγορίου. Η πόλη έφτανε τότε τις 40.000 κατοίκους και είχε μια θαυμαστή ανάπτυξη του ρωμαίικου στοιχείου. Όμως την 6η Σεπτεμβρίου του 1922 τα πράγματα άλλαξαν άρδην με την είσοδο του τουρκικού στρατού και των ορδών των Κεμαλιστών. Όλοι οι άνδρες από 18 έως 45 ετών οδηγούνται έξω της πόλεως και σφαγιάζονται ανηλεώς. Τις ώρες αυτές ο μόνος εμψυχωτής και πατέρας των διωκομένων ο Μητροπολίτης Γρηγόριος. Την 19η Σεπτεμβρίου καταφθάνει στο λιμάνι των Κυδωνιών ένα αμερικανικό πλοίο για να παραλάβει το λαό. Η τουρκική διαταγή ήταν να εγκαταλείψουν την πόλη εντός 24 ωρών οι δε υπόλοιποι θα μεταφερθούν στα ενδότερα της χώρας. Αλλά ο εχθρός ποτέ δεν τηρεί τις υποσχέσεις του ούτε καν τις δικές του αποφάσεις. Διατάσσεται ο Γρηγόριος ν εγκαταλείψει την πόλη και το ποίμνιό του αλλά ακολούθησε το παράδειγμα του Χρυσοστόμου Σμύρνης και παρέμεινε πιστός στο χρέος του ποιμένα. Στην πόλη έμειναν 22 ιερείς και 15.000 χριστιανοί. Λίγες μέρες αργότερα στις 3 Οκτωβρίου 1922 τους έβγαλαν εκτός πόλεως και σφαγιάσθηκαν όλοι ανηλεώς. Το ελληνικό αίμα πότισε ξανά την γη της Ιωνίας. Οι σκηνές που καταγράφονται από ξένους και ιστορικούς αποτυπώνουν την τουρκική βαρβαρότητα που δεν έχει αντίστοιχη να επιδείξει η παγκόσμια ιστορία. Οι 22 ιερείς σφαγιάζονται μπροστά στα μάτια του ποιμενάρχου τους, τον οποίο άφησαν τελευταίο επιφυλάσσοντας γι’ αυτόν ξεχωριστό τέλος, θέλοντας να το θάψουν ζωντανό, αφού προηγουμένως τον έβαλαν να σκάψει τον τάφο. Όταν πλησίασε η ώρα να ταφεί ζωντανός η ψυχή του ηρωικού επισκόπου εγκατέλειψε το σώμα του και πέταξε στην αγκάλη του τρισαγίου θεού του δικαιοκρίτου.

Ανάμεσα σ’ αυτούς που σφαγιάστηκαν τη μέρα αυτή ήταν και ο Γαβριήλ Ιβηρίτης ο εκ Βερτίσκου ορμώμενος και ο διάκονος Αρκάδιος Ιβηρίτης ο Κυδωνιεύς.

Το συναξάριο κατέγραψε το μαρτύριο και τα ονόματά τους στις αγιολογικές δέλτους της εκκλησίας και τιμάται η μνήμη αυτών την Κυριακή προ της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Η Μητρόπολη Λαγκαδά τιμά κατ’ έτος την μνήμη του και οι συμπατριώτες του έχουν την ευλογία να προσκυνούν την εικόνα του που φιλοτέχνησε ο αγιογράφος Θεόδωρος Μπογδάνος και να ψάλλουν τα απολυτίκια που συνέταξε η ελαχιστότητά μου.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. α´. Τόν Συνάναρχον Λόγον.
Τοῦ Βερτίσκου τόν γόνον δεῦτε τιμήσωμεν, τόν Γαβριήλ νέον μάρτυν καί ἀθλητήν τοῦ Χριστοῦ, τῶν αἱμάτων του ροαίς τήν γήν ἀρδεύσαντα. Οὖτος ἐξ ὅρους προελθών, ὡς ἐραστής τῶν ἀρετῶν ἐν Ἄθω μετεφυτεύθη καί ἐν Ἰβήρων ἀθλήσας Κυδωνιῶν δέ κλέος γέγονεν.

Ἀπολυτίκιον ἕτερον
Ἦχος πλ. δ´. Ταῖς τῶν δακρύων σου ροαίς.
Ταῖς τῶν δακρύων σου ροαίς τό τοῦ Ἄθωνος ἄγονον γεώργησας, καί ταῖς αἱμάτων σου βαφαῖς, τήν τῆς εἰκόνος σου μορφή ἀνιστόρησας, καί γέγονας Γαβριήλ, Κυδωνιέων θαλερόν Βερτίσκου δ᾽ εὔοσμον ἄνθος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ σωθήναι τάς ψυχάς ἡμῶν.

Μεγαλυνάριον

Χαῖρε τῆς Ἰβήρων τέκνον λαμπρόν καί Κυδωνιέων ἐγκαλλώπισμα φαεινόν, Χαῖρε τοῦ Βερτίσκου ἄνθος τό ἐξανθίσαν, ὤ Γαβριήλ θεόφρων σέ μακαρίζομεν.

Ἕτερον
Χαῖρε τοῦ Βερτίσκου γόνος λαμπρός καί Μονῆς Ἰβήρων Προσμονάριος φαεινός, χαῖρε Κυδωνιέων ἀγλάϊσμα καί μάρτυς, ὤ Γαβριήλ παμμάκαρ σε μεγαλύνομεν.