Ανάμνηση Θαύματος Αγίου Σπυρίδωνος, Επισκόπου Τριμυθούντος για την απαλλαγή του νησιού από πανώλη τα έτη 1629 και 1673 αντίστοιχα. Ημέρα Μνήμης: Κυριακή των Βαΐων και πρώτη Κυριακή του Νοέμβρη.

Ανάμνηση Θαύματος Αγίου Σπυρίδωνος, Επισκόπου Τριμυθούντος για την απαλλαγή του νησιού από πανώλη τα έτη 1629 και 1673  αντίστοιχα. Ημέρα Μνήμης: Κυριακή των Βαΐων και πρώτη Κυριακή του Νοέμβρη.

Ὁ θαυματουργὸς κἂν τέθνηκε Σπυρίδων,

Τοῦ θαυματουργεῖν οὐκ ἔληξεν εἰσέτι. Ἀμφὶ δωδεκάτην Σπυρίδων βίοτον λίπε τόνδε.

Ένας από τους σημαντικότερους Αγίους της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ο ‘Άγιος Σπυρίδων, Επίσκοπος Τριμυθούντος Κύπρου, προστάτης της Κέρκυρας. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας εξετάζονται οι δύο θαυματουργικές παρεμβάσεις του αγίου, με τις οποίες διέσωσε την Κέρκυρα από την πανώλη, τα έτη 1629 και 1673  αντίστοιχα.

Στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι κάτοικοι του νησιού βλέποντας την πανώλη να αφανίζει τον ντόπιο πληθυσμό ικέτευσαν τον άγιο να τους διασώσει από το θανατικό, που είχε προκαλέσει πολλούς θανάτους, χωρίς να μπορεί να αντιμετωπιστεί από τα ιατρικά μέσα της εποχής.

Προσέτρεξαν στο ιερό Λείψανο του αγίου, που φυλάσσεται μετά την ‘Άλωση της Κωνσταντινούπολης στον ομώνυμο ναό του αγίου στην παλιά πόλη της Κέρκυρας, και ο άγιος εισάκουσε τις ικεσίες τους εξαφανίζοντας την νόσο από το νησί.

Αυτό αναφέρουν άλλωστε και ιστορικοί της εποχής, όπως ο Ανδρέας Μάρμορας, ο οποίος περιγράφει την περίπτωση με λεπτομέρεια την πρώτη επιδρομή πανώλης στην Κέρκυρα τον Δεκέμβριο του 1629  και την περίπτωση Σαραντάρη. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι φύλακες του Φρουρίου της Κέρκυρας καθ όλη τη διάρκεια που ο άγιος «πάλευε» με το θανατικό έβλεπαν μια άσβεστη λυχνία στο Καμπαναριό του αγίου. 

Σε ανάμνηση των γεγονότων αυτών έχουν καθιερωθεί δύο λιτανείες του σκηνώματος του αγίου, μία την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου (Λιτανεία του Πρωτοκύριακου) και μια την Κυριακή των Βαΐων (Βαιφόρος Λιτανεία), οι οποίες λαμβάνουν χώρα ως τις μέρες μας, αποδίδοντας την πρέπουσα τιμή των Κερκυραίων στον Προστάτη τους.

1η απαλλαγή του νησιού από την πανώλη το ετος 1629μ.Χ.

Την Κυριακή των Βαΐων γίνεται ανάμνηση του θαύματος για την απαλλαγή του νησιού από επιδημία πανώλης το 1629 μ.Χ.

Γύρω στα 1629-30 μ.Χ. καινούργια δοκιμασία έπληξε το ευλογημένο νησί της Κέρκυρας. Αρρώστια μεταδοτική και θανατηφόρα, το κτύπησε αυτή τη φορά χωρίς διάκριση και έλεος. Ήταν πανώλης (πανούκλα). Άνδρες και γυναίκες, νέοι και γέροι, πλούσιοι και πτωχοί προσβάλλονται καθημερινά από την επάρατη νόσο και πεθαίνουν τόσο στην πόλη, όσο και στην ύπαιθρο, τα χωριά. Η διοίκηση του νησιού με τα πρώτα κρούσματα σπεύδει να ψηφίσει και να διαθέσει ένα τεράστιο ποσό, για να περιορίσει την εξάπλωση της αρρώστιας. Άδικα όμως αγωνίζεται. Σε λίγο καιρό η ωραία Κέρκυρα πάει να ερημώσει. Τα καταστήματα τόσο στην πόλη, όσο και στα μεγάλα κέντρα έχουν κλείσει. Η αγορά νεκρώθηκε. Οι δρόμοι έχουν αδειάσει. Μονάχα μερικά αλογοσυρόμενα κάρα κινούνται κάπου-κάπου φορτωμένα με πτώματα για να μεταφέρουν το μακάβριο φορτίο τους έξω από την πόλη για ταφή σε ομαδικούς τάφους. Εικόνα τραγική παρουσιάζει ολόκληρο το νησί.

Κάποια μέρα στη συμφορά αυτή την κοσμογονική ο πιστός και πονεμένος λαός παρά τις συστάσεις των ιατρών να αποφεύγει τον συνωστισμό, τολμά και σπεύδει να κατακλύσει τον ιερό ναό του αγίου και με συντριβή ψυχής και δάκρυα καυτά να εκζητήσει τη μεσιτεία του.

Κι η σωτηρία δεν αργεί. Προσφέρεται γρήγορα και πλούσια.

Ο ιστορικός της Κέρκυρας Ανδρέας Μάρμορας που ζούσε Τότε, μας λέγει, πως η τρομερή επιδημία, παρά την έλλειψη σχετικών φαρμάκων, σε λίγο περιορίστηκε στο ελάχιστο και μέχρι την Κυριακή των Βαΐων σταμάτησε τελείως. Όλες τις νύκτες κατά τις οποίες η πόλη δοκιμαζόταν από την αρρώστια, πάνω από το ναό του αγίου φαινόταν κάτι σαν φως μιας υπερκόσμιας κανδήλας. Ήταν το σημάδι πως ο άγιος αγρυπνούσε και φρουρούσε τον λαό του. Έτσι το εξήγησαν οι πιστοί. Το φως το έβλεπαν συνέχεια οι νυχτερινοί σκοποί των φρουρίων.

Η τρομερή αυτή επιδημία, η πανώλης, παρουσιάστηκε και δεύτερη φορά στην Κέρκυρα μετά από σαράντα περίπου χρόνια, το 1673 μ.Χ. Και τούτη τη φορά η αρρώστια ξαπλώθηκε γρήγορα σε πόλεις και χωριά. Τα κρούσματα υπήρξαν πάμπολλα. Το δρεπάνι του θανάτου θέριζε κι αυτή τη φορά καθημερινά ένα μεγάλο αριθμό από τους κατοίκους.

Στις παρακλήσεις του λαού του ο θαυματουργός άγιος έσπευσε να ανεβάσει και πάλι στον θρόνο της θείας Μεγαλωσύνης, τη συντριβή και τα δάκρυα του πιστού λαού μαζί με τα δικά του και να εκζητήσει και να λάβει τάχιστα το ουράνιο έλεος και τη σωτηρία του. Τα λόγια του Πνεύματος του Θεού «επικάλεσαί με εν ημέρα θλίψεώς σου και εξελούμαί σε και δοξάσεις με» (ψαλμ. μθ', 15) βρήκαν και στην περίπτωση αυτή πλήρη την εφαρμογή τους. Στις ικεσίες του θείου ιεράρχη και του μετανοημένου λαού η απάντηση δεν άργησε να δοθεί. Τα κρούσματα μέρα με τη μέρα ελαττώθηκαν στο ελάχιστο και τις τελευταίες μέρες του Οκτώβρη σταμάτησαν απότομα. Κι αυτή τη φορά στην κορυφή του καμπαναριού για τρεις νύχτες έβλεπαν οι πιστοί ένα σταθερό φως, και μέσα σ' αυτό το υπερκόσμιο φως, τον θαυματουργό άγιο να αιωρείται και μ' ένα Σταυρό στο χέρι να καταδιώκει ένα κατάμαυρο φάντασμα, την αρρώστια, που προσπαθούσε να αποφύγει τον άγιο και να σωθεί.

Η ευγνωμοσύνη κι οι ευχαριστίες του πιστού λαού υπήρξαν και πάλι μεγάλες. Με θέσπισμα της Ενετικής διοικήσεως καθιερώθηκε από τότε κάθε πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου να γίνεται πανηγυρική και παλλαϊκή λιτάνευση του ιερού Σκηνώματος, για να θυμάται ο λαός κι ιδιαίτερα η νέα γενεά τον αληθινό και άγρυπνο προστάτη και Σωτήρα της.

2η απαλλαγή του νησιού από την πανώλη το έτος 1673 μ.Χ.

Το Νοέμβρη η Κέρκυρα θα γιορτάσει το «Πρωτοκύριακο» του Νοέμβρη. Μια γιορτή που η θρησκευτική παράδοση στο νησί, την τηρεί πιστά για σχεδόν τρεισήμισι αιώνες, μετά το μεγάλο «θανατικό», τη γνωστή πανώλη ή την επονομαζόμενη κατά τον Μεσαίωνα και «Μαύρος Θάνατος».

Όπως αναφέρει ο ιστορικός - θεολόγος Κωνσταντίνος Π. Θύμης, «εκατομμύρια άνθρωποι από την αρχαιότητα έως και τον 19ο αι. χάθηκαν έχοντας νοσήσει απ' αυτή την ασθένεια. Πληθυσμοί συρρικνώθηκαν και κράτη έχασαν την ισχύ τους. Μία τέτοια απειλή χτύπησε για μια ακόμη φορά το νησί της Κέρκυρας. Ήταν η δεύτερη για το έτος 1673. Ο ασθενής πολύ δύσκολα γινόταν καλά και ο δρόμος που θα ακολουθούσε λόγω του φόβου της μετάδοσης της ασθένειας ήταν δεινός. Κυρίως μόνος ή με άλλους παθόντες σήκωνε τον σταυρό του πόνου, του μαρτυρίου της καραντίνας, της σκληρής απομόνωσης των λοιμοκαθαρτηρίων στο νησάκι Λαζαρέτο, μακριά από οικεία και αγαπημένα πρόσωπα, χωρίς καμιά ελπίδα με μόνη διέξοδο την αναμονή του θανάτου. Οι αρχές και ο κόσμος ήταν σε απόγνωση. Η επιστήμη με τα μέσα της εποχής εκείνης προσπαθούσε, αλλά όταν το πράγμα ξέφευγε... Οι άνθρωποι και πάλι, όπως και άλλοτε, έτρεξαν «εις τον σοφώτατον των Κερκυραίων ιατρόν, τον Αγιο Σπυρίδωνα».

Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Θύμη, οι συναξαριστές δεν λένε πότε ακριβώς άρχισε το κακό. «Γνωρίζουμε από άλλη πηγή ότι η πανώλη πρωτοεμφανίστηκε στο προάστιο της Γαρίτσας. Αναφέρουν, όμως ότι: το θανατικόν “ θανατηφόρον μίασμα” αφάνιζε την πόλη, τα προάστια και τα χωριά με τέτοιο τρόπο ώστε όλοι, οι πάντες, να κινδυνεύουν χωρίς διάκριση να πεθάνουν με σκληρό τρόπο. Παρά λίγο δε να γίνει ολοκληρωτική καταστροφή στο νησί, δύο φορές μάλιστα το έτος εκείνο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, τα τέλη Οκτωβρίου του 1673, επί τρεις νύκτες στην κορυφή του καμπαναριού της εκκλησιάς του Αγίου, ένα υπερκόσμιο σταθερό φως έκανε να διακρίνεται ο θαυματουργός 'Αγιος αιωρούμενος, κρατώντας το σταυρό στο χέρι και καταδιώκοντας το θανατικό που έμοιαζε με κατάμαυρο φάντασμα, το οποίο προσπαθούσε να αποφύγει τον 'Αγιο βγάζοντας κραυγές - οιμωγές, τις οποίες πολλοί ανέφεραν ότι άκουσαν. Έτσι, η φοβερή αυτή επιδημία σταμάτησε απότομα τις τελευταίες ημέρες του Οκτωβρίου του 1673. Συνέπεια αυτού ήταν η σωτηρία της Κέρκυρας να αποδοθεί από τις Aρχές, τον κλήρο και το λαό στη θαυματουργική παρέμβαση του Αγίου Σπυρίδωνος.

Οι Βενετικές Αρχές θέλοντας να τιμήσουν τον 'Αγιο Σπυρίδωνα και για αυτή του τη σωτήρια επέμβαση, αφουγκραζόμενες και την επιθυμία κλήρου και λαού, καθιέρωσαν με απόφασή τους, στις 29 Οκτωβρίου 1673, τη λιτανεία της πρώτης Κυριακής του Νοεμβρίου και σε αυτό οφείλει την ονομασία της, η καθιερωμένη γιορτή του νησιού, το «Πρωτοκύριακο». Οι θρησκευτικές εκδηλώσεις για την ημέρα, ξεκινούν με τη Θεία Αρχιερατική Λειτουργία στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, ενώ αμέσως μετά γίνεται η περιφορά του ιερού σκηνώματος του Αγίου στα καντούνια της Κέρκυρας και στην κεντρική πλατεία Σπιανάδα, συνοδευόμενη από τον κλήρο, τις φιλαρμονικές του τόπου, τους μαθητές των δημοτικών, των γυμνασίων και των λυκείων, αλλά και χιλιάδες κόσμου που έρχονται από όλα τα πλάτη της γης για να τιμήσουν τον 'Αγιο και να πάρουν την ευλογία του. Σχετική αγιογραφία που απεικονίζει τον 'Αγιο Σπυρίδωνα να διώχνει το «θανατικό» υπάρχει μέσα στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα.

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος α’. Τοῦ λίθου σφραγισθέντος.

Τῆς Συνόδου τῆς πρώτης ἀνεδείχθης ὑπέρμαχος, καὶ θαυματουργὸς θεοφόρε, Σπυρίδων Πατὴρ ἡμῶν· διὸ νεκρᾷ σὺ ἐν τάφῳ προσφωνεῖς, καὶ ὄφιν εἰς χρυσοῦν μετέβαλες· καὶ ἐν τῷ μέλπειν τὰς ἁγίας σου εὐχάς, Ἀγγέλους ἔσχες συλλειτουργούντάς σοι Ἱερώτατε. Δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι Χριστῷ· δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι· δόξα τῷ ἐνεργούντι διὰ σοῦ, πᾶσιν ἰάματα.

Κοντάκιον

Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.

Τῷ πόθῳ Χριστοῦ τρωθεὶς, Ἱερώτατε, τὸν νοῦν πτερωθείς, τῇ αἴγλῃ τοῦ Πνεύματος, πρακτικὴ θεωρία, τὴν πρᾶξιν εὗρες θεόπνευστε, θυσιαστήριον θεῖον γενόμενος, αἰτούμενος πᾶσι θείαν ἕλλαμψιν.

Κάθισμα

Ἦχος πλ. δ’. Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον.

Ἐκ ποιμνίων προβάτων τὴν τοῦ Χριστοῦ, Ἐκκλησίαν ποιμαίνειν προχειρισθείς, ποιμὴν θεοπρόβλητος, σὺ Σπυρίδων ἀνέλαμψας, κακοδοξίας λύκους, ἐλάσας τοῖς λόγοις σου, ἐν εὐσεβείας πόᾳ, αὐτὴν ἐκτρεφόμενος· ὅθεν ἀναμέσον, θεοφόρων Πατέρων, τὴν πίστιν ἐτράνωσας, τῇ σοφίᾳ τοῦ Πνεύματος, Ἱεράρχα μακάριε· Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.

Ὁ Οἶκος

Τὸν ἐκ κοιλίας ἡγιασμένον Ἱεράρχην Κυρίου, ἀνευφημήσωμεν νῦν Σπυρίδωνα, τὸν τῆς χάριτος πλάκας δεξάμενον θείας δόξης, καὶ ἐν θαύμασι περιβόητον πᾶσι, καὶ ὡς θερμὸν καὶ αὐτόπτην τῆς θείας ἐλλάμψεως, ὡς τῶν πενήτων προστάτην, καὶ τῶν ἁμαρτανόντων ψυχαγωγόν· οὗτος γὰρ θύων τῷ βήματι τοῦ Χριστοῦ, Ἱεράρχης πιστός ἀναδέδεικται, αἰτούμενος πᾶσι θείαν ἔλλαμψιν.

Μεγαλυνάριον

Χαίροις των θαυμάτων ο ποταμός· Χαίροις ασθενούντων, και πασχόντων ο ιατρός· Χαίροις των λογίων του Πνεύματος ο σπόρος, Σπυρίδων Τριμυθούντος, ποιμήν τρισόλβιε.

Ἕτερον Μεγαλυνάριον

Χαίροις Τριμυθούντος η καλλονή, Χαίροις ασθενούντων, και πασχόντων ο ιατρός, Χαίροις των Πατέρων, ωράϊσμα και κλέος, Τρισόλβιε Σπυρίδων, σε μεγαλύνομεν.