Δίκαιοι Τωβίτ, Τωβίας ο υιός του και Σάρρα η σύζυγος αυτού. Ημέρα Μνήμης: Κυριακή των Προπατόρων.
Το βιβλίο αυτό στην Βουλγάτα ονομάζεται Liber Tobiae βιβλίο του Τωβία. Εκεί και οι δύο, (πατέρας και γιος) καλούνται Τωβίας, και ο πατέρας χαρακτηρίζεται ως «Τωβίας ο πρεσβύτης». Στους Εβδομήκοντα όμως, ο πατέρας, (του οποίου το όνομα έλαβε και το βιβλίο), λέγεται Τωβίτ και ο γιος Τωβίας, το οποίο όνομα σημαίνει «αγαθότητα Κυρίου».
Στο βιβλίο της Αγίας Γραφής «Τωβίτ», διαβάζουμε πως ο γέροντας Τωβίας έστειλε το γιο του Τωβίτ στους Ράγους της Μηδίας για να ζητήσει από το Γαβαήλ τα δανεικά που του είχε δώσει, έτσι ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει τις δυσκολίες της ζωής καθώς εκείνος θα πέθαινε. Το μακρύ αυτό ταξίδι ο Τωβίτ το έκαμε με έναν υπέροχο συνοδό, που του στάθηκε ως το τέλος απαραίτητος βοηθός, το Ραφαήλ. Κατά τη Γραφή ο Ραφαήλ ήταν «άγγελος Κυρίου» που συμπορεύτηκε μαζί του και που τον βοήθησε να επιστρέψει πίσω σώος και αβλαβής (Τωβ. κεφ. 5 & 12).
Ο Αρχάγγελος Ραφαήλ γιάτρεψε σε κάποια δεδομένη στιγμή τη γυναίκα του Τωβίτ, τη Σάρρα, και προς το τέλος όλης αυτής της υπόθεσης, ξανάδωσε το φως στον πιστό τυφλό γέροντα Τωβία.
Συγκεκριμένα: Η Ιστορία του Τωβίτ ανοίγει με την αιχμαλωσία του στην πόλη της Ασσυρίας Νινευή. Με ένα ταχύ βλέμμα προς τα πίσω 1, 4-10 ο συγγραφέας δείχνει σ’ εμάς ότι ο Τωβίτ από την παιδική του ηλικία στην πατρίδα του βάδιζε την οδό του Κυρίου. Αλλά και στην εξορία διακρίνεται μεταξύ των συμπατριωτών του για την υποδειγματική διαγωγή του φοβούμενος τον Θεό, ελεώντας τους ανθρώπους και θάβοντας, τους νεκρούς, αν και διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο από το τελευταίο αυτό επειδή παρέβαινε τη ρητή εντολή του βασιλιά. Θάβοντας κάποτε κάποιο νεκρό τυφλώθηκε. Και όμως δεν αγανάκτησε, αλλά υπέμεινε με μεγάλη καρτερία τη δοκιμασία αυτή. Αργότερα περιέρχεται σε μεγάλη φτώχεια, ώστε αναγκάζεται η γυναίκα του να εργάζεται έξω από το σπίτι της. Ο Τωβίτ υπομένει και τη συμφορά αυτή παρά τον πειρασμό της γυναίκας του, η οποία τον κορόιδευε για τη φτώχεια του παρ' όλη την ευσέβειά του 1, 11-36.
Η σκηνή αιφνιδίως αλλάζει και μεταφέρεται στα Εκβάτανα στη Σάρρα τη μέλλουσα σύζυγο του γιου του Τωβία. Εκείνη προσεύχεται, έτσι ώστε να την απαλλάξει ο Θεός από μία μεγάλη δυστυχία, από τον πειρασμό του δαίμονα 3, 7-23. Η σκηνή έρχεται και πάλι στον Τωβίτ, ο οποίος προσεύχεται στον Θεό, να τον πάρει από τη ζωή. Αναμένοντας λοιπόν το θάνατό του ο Τωβίτ, συνιστά στον γιο του Τωβία, να ζει ζωή ενάρετη 4, 1-20 και λέει σε αυτόν, να ζητήσει και να βρει τον Γαβαήλο κάποιον ομόφυλο που ζει στους Ράγους, έτσι ώστε να λάβει απ’ αυτόν κάποιο χρηματικό ποσό το οποίο του είχε δανείσει (4, 21-23). Ο νεαρός Τωβίας διστάζει να αναλάβει τόσο μακρινό ταξίδι σε άγνωστη χώρα. Όμως βοηθείται σε αυτό από τον άγγελο Ραφαήλ που εμφανίσθηκε με τη μορφή άνδρα 5, 1-28 και επιχειρεί το ταξίδι αυτό. Στο δρόμο, ο Ραφαήλ και ο Τωβίας αλιεύουν από τον Τίγρη ποταμό ένα ψάρι, του οποίου ο νεαρός Τωβίας, κατόπιν εντολής του αγγέλου λαμβάνει και φυλάει την καρδιά, το ήπαρ και τη χολή.
Οι δυο τους πλησιάζουν στα Εκβάτανα, στον Ραγουήλ τον πατέρα της παραπάνω μνημονευμένης Σάρρας. Ο Άγγελος συνιστά στον Τωβία να ζητήσει σε γάμο τη Σάρρα. Ο Τωβίας αρνείται λέγοντας, ότι έχει μάθει, ότι επτά άνδρες, οι οποίοι τη ζήτησαν σε γάμο, πέθαναν ο ένας μετά τον άλλο κατά την πρώτη νύχτα του γάμου, φονευμένοι από δαίμονα. Ο Άγγελος καθησυχάζει τον Τωβία και τον συμβουλεύει, πώς θα απαλλαγή από το δαίμονα αυτό (6, 10-22). Έτσι φθάνουν στον Ραγουήλ, από τον οποίο γίνονται δεκτοί μετά χαράς. Ο Τωβίας ζήτησε σε γάμο τη Σάρρα. Οι γονείς της εξέφρασαν τους φόβους τους προς αυτόν αναφέροντας όσα συνέβησαν κατά τους γάμους της Σάρρας. Ο Τωβίας όμως δέχεται το γάμο (7, 1-20). Τα πράγματα έγιναν όπως είπε ο Άγγελος στον Τωβία. Οι νεόνυμφοι προσευχήθηκαν, θυμίασαν με την καρδιά και το συκότι του ψαριού και το δαιμόνιο έφυγε (8, 1-24). Ο Τωβίας παραμένει κοντά στον Ραγουήλ, τον πεθερό του, και ο Άγγελος μεταβαίνει προς τον Γαβαήλο στους Ράγους, και παίρνει απ’ αυτόν το δανεισμένο από τον Τωβίτ χρηματικό ποσό και επιστρέφει (9, 1-12).
Στο μεταξύ στο σπίτι του Τωβία οι γονείς του ανησυχούν, επειδή δεν επέστρεψε ο γιος τους, στον ορισμένο χρόνο. Η μητέρα του ιδίως ήταν πολύ ανήσυχη και απαρηγόρητη (10, 1-7).
Ο Τωβίας επιμένει και λαμβάνει ως καλός γιος άδεια από τον πεθερό του Ραγουήλ και επιστρέφει με τον Άγγελο και τη σύζυγό του Σάρρα προς τους γονείς του (10, 8-13). Η άφιξή τους γίνεται αιτία μεγάλης χαράς και ο Τωβίας θεραπεύει την τύφλωση του πατέρα του με τη χολή του ψαριού. Όταν θέλησαν Τωβίτ και Τωβίας να πληρώσουν τον (με μορφή ανθρώπου) παρουσιασμένο άγγελο Ραφαήλ, για τη συνοδεία που πρόσφερε στον Τωβία, ο Άγγελος αποκαλύπτεται, εκείνοι τρομάζουν και ο Άγγελος τους συμβουλεύει. Μετά απ’ αυτά ο Άγγελος εξαφανίσθηκε. (12, 1-21).
Το τελευταίο κεφάλαιο με μορφή επιλόγου έχει την ευχαριστία του Τωβίτ. Προφητεύει το μέλλον της Νινευΐ και τελειώνει με το ευτυχές υπόλοιπο της ζωής και το θάνατο τών Τωβίτ και Τωβία (κεφ. 14ο).
Ορισμένοι αυτοαποκαλούμενοι «Ορθολογιστές» δέχονται ως μύθο την ιστορία του Τωβίτ για τους εξής λόγους:
Πρώτα - πρώτα θεωρούν εκ των προτέρων αδύνατο το θαύμα. Επειδή όμως στο βιβλίο του Τωβίτ γίνεται λόγος περί θαυματουργικής θεραπείας αφ’ ενός μεν της Σάρρας που πάσχει από δαιμόνιο, (μέσω του καπνίσματος της καρδιάς και του ήπατος του ψαριού) και αφ’ετέρου της θεραπείας του Τωβίτ από την τύφλωση μέσω της χολής του ψαριού, εκλαμβάνουν το διήγημα ως μύθο.
Δεύτερο επιχείρημα: Για να ενισχύσουν τη γνώμη τους, βρίσκουν κάποιους μύθους της αρχαιότητας που έχουν κάποιες ομοιότητες με τη διήγηση του Τωβίτ και θεωρούν ότι υπήρξε εξάρτηση του βιβλίου του Τωβίτ από τους μύθους αυτούς.
Τρίτο επιχείρημα: Βρίσκουν ιστορικές και γεωγραφικές ανακρίβειες στο βιβλίο οι οποίες μαρτυρούν κατ' αυτούς ότι δεν έχει γίνει ιστορική έκθεση των γεγονότων άλλα μυθική.
Θα απαντήσουμε στο καθένα από τα επιχειρήματα αυτά και κατόπιν θα έλθουμε στο θετικό μέρος, την ιστορική κατοχύρωση του βιβλίου.
α) Η άρνηση του θαύματος. Οι αυτοαποκαλούμενοι «Ορθολογιστές» αρνούνται οποιαδήποτε διήγηση που περιέχει υπερφυσικό στοιχείο ή θαύμα, επειδή a priori ( = εκ τών προτέρων) δέχονται ως αδύνατο το θαύμα. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι καθόλου ορθολογιστική, γιατί αντιτίθεται σε κάθε επιστημονική έρευνα, επειδή η Επιστήμη αρχίζει από τα γεγονότα και προχωρεί προς τις ιδέες και όχι από τις ιδέες προς τα γεγονότα. Η προϋπόθεση αυτή των δήθεν Ορθολογιστών να αρνούνται κάθε υπερφυσικό γεγονός ως αδύνατο, αντιτίθεται και προς τη στοιχειώδη λογική, επειδή αποτελεί παραλογισμό, εφ’ όσον αυτό που θέλουν να αποδείξουν, το χρησιμοποιούν ως αυτοδύναμη απόδειξη. Το αν δηλαδή το θαύμα είναι δυνατόν να γίνει ή όχι, το οποίο έχει ανάγκη αποδείξεως με γεγονότα, λαμβάνεται ως βάση και αρνούνται κάθε γεγονός υπερφυσικό. Αρνούμενοι οι ψευτο-Ορθολογιστές αυτοί λοιπόν το διήγημα του Τωβίτ ως ιστορικό, επειδή έχει υπερφυσικά στοιχεία, ούτε επιστημονικά ούτε λογικά σκέπτονται.
β) Οι αρχαίοι μύθοι. Ορισμένοι βρήκαν στην Ανατολή έναν πολύ διαδεδομένο μύθο, τον μύθο του «Ευγνώμονος Νεκρού», κατά τον οποίο κάποιος άνδρας που έθαψε κάποιον νεκρό, σώζεται αργότερα από εχθρική δύναμη που τον απειλούσε, με τη βοήθεια του ενταφιασμένου ευγνώμονος νεκρού που είχε θάψει. Βρήκαν επίσης άλλο μύθο στην Αίγυπτο, κατά τον οποίο ο Θεός των Θηβών Chonsu θεραπεύει τη θυγατέρα του βασιλέως από δαιμόνιο που διώχθηκε σε άλλο τόπο. Βρήκαν τέλος τρίτο όχι μύθο, αλλά θρύλο του Αχικάρ, κατά τον οποίο ο Αχιώρ ο υπουργός του Ασσυρίου βασιλιά Sanherib συκοφαντείται από τον ανιψιό του Nadan ευεργετημένου από το θείο του και κινδυνεύει να θανατωθεί. Σώζεται όμως και ανακτά την πρότερή του θέση. Ο δε Νάδαν ελεγχόμενος από τη συνείδησή του, εκρήγνυται σαν ασκός. Οι αντιτιθέμενοι στην αξιοπιστία του βιβλίου του Τωβία, βλέπουν τους δύο πρώτους μύθους σαν τη βάση από την οποία εξαρτάται η διήγηση του Τωβίτ, τον δε θρύλο του Αχικάρ ως πηγή για τα αναφερόμενα περί Αχιαχάρου στο Τωβίτ 1.21. 2.11-17. 14,10.
Κατ’αρχήν λοιπόν απαντώντας σε αυτά, μια απλή σύγκριση των δύο πρώτων μύθων προς τη διήγηση του Τωβίτ δείχνει, ότι οι διαφορές μύθων και Τωβίτ είναι τόσο πολλές και οι ομοιότητες τόσο λίγες, ώστε, (όπως λέει σωστά ο Deyine), οι ομοιότητες αποτελούν «very harrow basis on which το establisch any sort dependenee», δηλαδή «πολύ ανεπαρκής βάση, στην οποία μπορεί να στηριχθεί κάποια εξάρτηση». Ο θρύλος όμως του Αχικάρ, ο οποίος μοιάζει πολύ με τα περί Αχιαχάρου λεγόμενα στο Τωβίτ είναι τέτοιος, ώστε δεν στερείται ιστορικού πυρήνα και επομένως ενισχύει την άποψη της ιστορικότητας του Τωβίτ. Εκτός απ’ αυτά είπαμε προηγουμένως, το βιβλίο τού Τωβίτ όπως είναι σήμερα μεταφρασμένο, έλαβε την τελική μορφή του κατά το 250 - 150 π. Χ. Το πρωτότυπο όμως που αναφέρει τον Σενναχειρίμ και τον Εμενασσάρ τον πρόγονό του, πρέπει να ενταχθεί κατά το 700 - 680 π. Χ. Για να υποθέσουμε, ότι ο Τωβίτ εξαρτάται από τους μύθους αυτούς, πρέπει να αποδειχθεί ότι οι μύθοι αυτοί είναι προγενέστεροι και του πρωτοτύπου του Τωβίτ. Είναι όμως γνωστό, ότι τα αποσπάσματα του θρύλου του Αχικάρ που βρέθηκαν σε παπύρους είναι του τέλους του 5ου π. Χ. αιώνα, ενώ του μύθου του Chonsu είναι του τέλους του 4ου αιώνα π. Χ. Όμως το πρωτότυπο του Τωβίτ είναι από το 700 – 680 π. Χ. Ποιο εξαρτάται λοιπόν από το άλλο; Ο Τωβίτ από τους μύθους, ή οι μύθοι από τον Τωβίτ; Λογικότερο φαίνεται το δεύτερο. Για τις ιστορικές και γεωγραφικές ανακρίβειες τις οποίες βλέπουν οι δήθεν Ορθολογιστές στο Τωβίτ θα κάνουμε ειδικότερο λόγο στα σχόλια των σχετικών χωρίων του κειμένου.
Το ότι κατονομάζονται στο βιβλίο του Τωβίτ πολλοί τόποι και πολλά πρόσωπα, και συγκεκριμένοι χρόνοι, δηλώνει καθαρά, ότι ο συγγραφέας δεν προτίθεται να διηγηθεί μύθο αλλά γεγονός. Ο μύθος που δεν ενδιαφέρεται για γεγονότα, αλλά το πολύ για ιδέες, είναι υπεράνω τόπου και χρόνου και γι’ αυτό αποφεύγει προσδιορισμούς χρονικούς και τοπικούς. Ο Τωβίτ όμως βρίθει τοπικών και χρονικών προσδιορισμών. Εκτός από αυτό στο Τωβίτ γίνεται χρήση πολλές φορές του πρώτου προσώπου στη διήγηση και όχι του τρίτου όπως αρμόζει στον μύθο. Από αυτό, δηλώνεται σαφώς ότι ο συγγραφέας είναι και ο ήρωας του δράματος. Και πάνω απ’ όλα αυτά, η νοοτροπία γενικά του περιεχομένου του Τωβίτ είναι σύμφωνη όχι με τον εθνικό προχριστιανικό κόσμο, αλλά με την Αγία Γραφή. Η ανθρωπολογία του και η θεολογία του είναι Βιβλικές. Δέχεται έναν Θεό και όχι πολλούς, όπως οι εθνικοί· έχει καθαρό μονοθεϊσμό. Ο Θεός αυτός είναι προσωπικός και οι ιδιότητές του είναι βιβλικές: παγγνωσία, παντοδυναμία, έλεος, Θεός Δημιουργός, αιώνιος, κανείς δεν διαφεύγει της επιστασίας Του. Ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του Θεού και έχει μεγάλο προορισμό. Η αγγελολογία του είναι σύμφωνη με την άλλη Αγία Γραφή. Η δε δαιμονολογία του αντιτίθεται με την Περσική, επειδή οι δαίμονες υποτάσσονται στον Θεό και τους αγγέλους Του κ.λ.π. Ο τρόπος λοιπόν της σύνθεσης και το περιεχόμενο του Τωβίτ μαρτυρούν ιστορικότητα και αποκαλυπτικότητα.
Εκτός όμως των εσωτερικών λόγων έχουμε την Παράδοση της Εκκλησίας μας από αρχαιότατους χρόνους. Και πρώτα οι Αποστολικοί Πατέρες μιλούν γι’ αυτό το βιβλίο:
Το προς Κορινθ. 16, 4 του Κλήμη Ρώμης είναι απήχηση του Τωβίτ 12, 8.
Η Διδαχή των 12 Αποστόλων στο 1,2 αναφέρεται στο Τωβίτ 4, 15. Επίσης το 4, 6-8 της Διδαχής είναι απήχηση του Τωβίτ 4, 10.
Ο Άγιος Πολύκαρπος στην προς Φιλιππισίους επιστολή στον 10ο στίχο μιλάει για το χωρίο τού Τωβίτ 12, 9: «Ελεημοσύνη ρύεται εκ θανάτου».
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας αναφέρεται στο χωρίο του Τωβίτ 4, 16 ως Γραφή, λέγοντας: «ως η Γραφή» (Στρωμ. 11,23).
Πλούσια είναι η χρήση του Τωβίτ και στις κατακόμβες, γι’ αυτό ο Martigne λέει: «Οι παραστάσεις του Τωβίτ είναι τόσο συχνές στα κοιμητήρια της πρώτης Εκκλησίας, ώστε αποδεικνύεται φαεινά ότι αυτό ήταν κανονικό βιβλίο της Εκκλησίας» (Fil).
Ο Ειρηναίος λέει ότι «και οι αιρετικοί ακόμη Οφίτες το δέχονταν ως κανονικό βιβλίο» (adv. haer r, 30 - 11).
Ο Κυπριανός το θεωρεί ως αυθεντικό στο έργο του επί της προσευχής του Κυρίου.
Ο Άγιος Ιλάριος, το χρησιμοποιεί έτσι ώστε να αποδείξει τη μεσιτεία των Αγγέλων (Ψαλμοί 129,7).
Ο Άγιος Αμβρόσιος (de Tobia 1,1) δέχεται το βιβλίο ως προφητικό.
Ο Άγιος Αυγουστίνος δηλώνει, ότι η Εκκλησία το δέχεται ως κανονικό. (de Doetr. Christ 11, 18).
Ο Ιερώνυμος επιτρέπει την ανάγνωσή του και τέλος η Σύνοδος της Καρθαγένης του 397 μ. Χ. το δέχεται ως κανονικό.
Το βιβλίο αυτό στην Βουλγάτα ονομάζεται Liber Tobiae βιβλίο του Τωβία. Εκεί και οι δύο, (πατέρας και γιος) καλούνται Τωβίας, και ο πατέρας χαρακτηρίζεται ως «Τωβίας ο πρεσβύτης». Στους Εβδομήκοντα όμως, ο πατέρας, (του οποίου το όνομα έλαβε και το βιβλίο), λέγεται Τωβίτ και ο γιος Τωβίας, το οποίο όνομα σημαίνει «αγαθότητα Κυρίου».
Στο βιβλίο της Αγίας Γραφής «Τωβίτ», διαβάζουμε πως ο γέροντας Τωβίας έστειλε το γιο του Τωβίτ στους Ράγους της Μηδίας για να ζητήσει από το Γαβαήλ τα δανεικά που του είχε δώσει, έτσι ώστε να μπορέσει να ανταπεξέλθει τις δυσκολίες της ζωής καθώς εκείνος θα πέθαινε. Το μακρύ αυτό ταξίδι ο Τωβίτ το έκαμε με έναν υπέροχο συνοδό, που του στάθηκε ως το τέλος απαραίτητος βοηθός, το Ραφαήλ. Κατά τη Γραφή ο Ραφαήλ ήταν «άγγελος Κυρίου» που συμπορεύτηκε μαζί του και που τον βοήθησε να επιστρέψει πίσω σώος και αβλαβής (Τωβ. κεφ. 5 & 12).
Ο Αρχάγγελος Ραφαήλ γιάτρεψε σε κάποια δεδομένη στιγμή τη γυναίκα του Τωβίτ, τη Σάρρα, και προς το τέλος όλης αυτής της υπόθεσης, ξανάδωσε το φως στον πιστό τυφλό γέροντα Τωβία.
Συγκεκριμένα: Η Ιστορία του Τωβίτ ανοίγει με την αιχμαλωσία του στην πόλη της Ασσυρίας Νινευή. Με ένα ταχύ βλέμμα προς τα πίσω 1, 4-10 ο συγγραφέας δείχνει σ’ εμάς ότι ο Τωβίτ από την παιδική του ηλικία στην πατρίδα του βάδιζε την οδό του Κυρίου. Αλλά και στην εξορία διακρίνεται μεταξύ των συμπατριωτών του για την υποδειγματική διαγωγή του φοβούμενος τον Θεό, ελεώντας τους ανθρώπους και θάβοντας, τους νεκρούς, αν και διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο από το τελευταίο αυτό επειδή παρέβαινε τη ρητή εντολή του βασιλιά. Θάβοντας κάποτε κάποιο νεκρό τυφλώθηκε. Και όμως δεν αγανάκτησε, αλλά υπέμεινε με μεγάλη καρτερία τη δοκιμασία αυτή. Αργότερα περιέρχεται σε μεγάλη φτώχεια, ώστε αναγκάζεται η γυναίκα του να εργάζεται έξω από το σπίτι της. Ο Τωβίτ υπομένει και τη συμφορά αυτή παρά τον πειρασμό της γυναίκας του, η οποία τον κορόιδευε για τη φτώχεια του παρ' όλη την ευσέβειά του 1, 11-36.
Η σκηνή αιφνιδίως αλλάζει και μεταφέρεται στα Εκβάτανα στη Σάρρα τη μέλλουσα σύζυγο του γιου του Τωβία. Εκείνη προσεύχεται, έτσι ώστε να την απαλλάξει ο Θεός από μία μεγάλη δυστυχία, από τον πειρασμό του δαίμονα 3, 7-23. Η σκηνή έρχεται και πάλι στον Τωβίτ, ο οποίος προσεύχεται στον Θεό, να τον πάρει από τη ζωή. Αναμένοντας λοιπόν το θάνατό του ο Τωβίτ, συνιστά στον γιο του Τωβία, να ζει ζωή ενάρετη 4, 1-20 και λέει σε αυτόν, να ζητήσει και να βρει τον Γαβαήλο κάποιον ομόφυλο που ζει στους Ράγους, έτσι ώστε να λάβει απ’ αυτόν κάποιο χρηματικό ποσό το οποίο του είχε δανείσει (4, 21-23). Ο νεαρός Τωβίας διστάζει να αναλάβει τόσο μακρινό ταξίδι σε άγνωστη χώρα. Όμως βοηθείται σε αυτό από τον άγγελο Ραφαήλ που εμφανίσθηκε με τη μορφή άνδρα 5, 1-28 και επιχειρεί το ταξίδι αυτό. Στο δρόμο, ο Ραφαήλ και ο Τωβίας αλιεύουν από τον Τίγρη ποταμό ένα ψάρι, του οποίου ο νεαρός Τωβίας, κατόπιν εντολής του αγγέλου λαμβάνει και φυλάει την καρδιά, το ήπαρ και τη χολή.
Οι δυο τους πλησιάζουν στα Εκβάτανα, στον Ραγουήλ τον πατέρα της παραπάνω μνημονευμένης Σάρρας. Ο Άγγελος συνιστά στον Τωβία να ζητήσει σε γάμο τη Σάρρα. Ο Τωβίας αρνείται λέγοντας, ότι έχει μάθει, ότι επτά άνδρες, οι οποίοι τη ζήτησαν σε γάμο, πέθαναν ο ένας μετά τον άλλο κατά την πρώτη νύχτα του γάμου, φονευμένοι από δαίμονα. Ο Άγγελος καθησυχάζει τον Τωβία και τον συμβουλεύει, πώς θα απαλλαγή από το δαίμονα αυτό (6, 10-22). Έτσι φθάνουν στον Ραγουήλ, από τον οποίο γίνονται δεκτοί μετά χαράς. Ο Τωβίας ζήτησε σε γάμο τη Σάρρα. Οι γονείς της εξέφρασαν τους φόβους τους προς αυτόν αναφέροντας όσα συνέβησαν κατά τους γάμους της Σάρρας. Ο Τωβίας όμως δέχεται το γάμο (7, 1-20). Τα πράγματα έγιναν όπως είπε ο Άγγελος στον Τωβία. Οι νεόνυμφοι προσευχήθηκαν, θυμίασαν με την καρδιά και το συκότι του ψαριού και το δαιμόνιο έφυγε (8, 1-24). Ο Τωβίας παραμένει κοντά στον Ραγουήλ, τον πεθερό του, και ο Άγγελος μεταβαίνει προς τον Γαβαήλο στους Ράγους, και παίρνει απ’ αυτόν το δανεισμένο από τον Τωβίτ χρηματικό ποσό και επιστρέφει (9, 1-12).
Στο μεταξύ στο σπίτι του Τωβία οι γονείς του ανησυχούν, επειδή δεν επέστρεψε ο γιος τους, στον ορισμένο χρόνο. Η μητέρα του ιδίως ήταν πολύ ανήσυχη και απαρηγόρητη (10, 1-7).
Ο Τωβίας επιμένει και λαμβάνει ως καλός γιος άδεια από τον πεθερό του Ραγουήλ και επιστρέφει με τον Άγγελο και τη σύζυγό του Σάρρα προς τους γονείς του (10, 8-13). Η άφιξή τους γίνεται αιτία μεγάλης χαράς και ο Τωβίας θεραπεύει την τύφλωση του πατέρα του με τη χολή του ψαριού. Όταν θέλησαν Τωβίτ και Τωβίας να πληρώσουν τον (με μορφή ανθρώπου) παρουσιασμένο άγγελο Ραφαήλ, για τη συνοδεία που πρόσφερε στον Τωβία, ο Άγγελος αποκαλύπτεται, εκείνοι τρομάζουν και ο Άγγελος τους συμβουλεύει. Μετά απ’ αυτά ο Άγγελος εξαφανίσθηκε. (12, 1-21).
Το τελευταίο κεφάλαιο με μορφή επιλόγου έχει την ευχαριστία του Τωβίτ. Προφητεύει το μέλλον της Νινευΐ και τελειώνει με το ευτυχές υπόλοιπο της ζωής και το θάνατο τών Τωβίτ και Τωβία (κεφ. 14ο).
Ορισμένοι αυτοαποκαλούμενοι «Ορθολογιστές» δέχονται ως μύθο την ιστορία του Τωβίτ για τους εξής λόγους:
Πρώτα - πρώτα θεωρούν εκ των προτέρων αδύνατο το θαύμα. Επειδή όμως στο βιβλίο του Τωβίτ γίνεται λόγος περί θαυματουργικής θεραπείας αφ’ ενός μεν της Σάρρας που πάσχει από δαιμόνιο, (μέσω του καπνίσματος της καρδιάς και του ήπατος του ψαριού) και αφ’ετέρου της θεραπείας του Τωβίτ από την τύφλωση μέσω της χολής του ψαριού, εκλαμβάνουν το διήγημα ως μύθο.
Δεύτερο επιχείρημα: Για να ενισχύσουν τη γνώμη τους, βρίσκουν κάποιους μύθους της αρχαιότητας που έχουν κάποιες ομοιότητες με τη διήγηση του Τωβίτ και θεωρούν ότι υπήρξε εξάρτηση του βιβλίου του Τωβίτ από τους μύθους αυτούς.
Τρίτο επιχείρημα: Βρίσκουν ιστορικές και γεωγραφικές ανακρίβειες στο βιβλίο οι οποίες μαρτυρούν κατ' αυτούς ότι δεν έχει γίνει ιστορική έκθεση των γεγονότων άλλα μυθική.
Θα απαντήσουμε στο καθένα από τα επιχειρήματα αυτά και κατόπιν θα έλθουμε στο θετικό μέρος, την ιστορική κατοχύρωση του βιβλίου.
α) Η άρνηση του θαύματος. Οι αυτοαποκαλούμενοι «Ορθολογιστές» αρνούνται οποιαδήποτε διήγηση που περιέχει υπερφυσικό στοιχείο ή θαύμα, επειδή a priori ( = εκ τών προτέρων) δέχονται ως αδύνατο το θαύμα. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι καθόλου ορθολογιστική, γιατί αντιτίθεται σε κάθε επιστημονική έρευνα, επειδή η Επιστήμη αρχίζει από τα γεγονότα και προχωρεί προς τις ιδέες και όχι από τις ιδέες προς τα γεγονότα. Η προϋπόθεση αυτή των δήθεν Ορθολογιστών να αρνούνται κάθε υπερφυσικό γεγονός ως αδύνατο, αντιτίθεται και προς τη στοιχειώδη λογική, επειδή αποτελεί παραλογισμό, εφ’ όσον αυτό που θέλουν να αποδείξουν, το χρησιμοποιούν ως αυτοδύναμη απόδειξη. Το αν δηλαδή το θαύμα είναι δυνατόν να γίνει ή όχι, το οποίο έχει ανάγκη αποδείξεως με γεγονότα, λαμβάνεται ως βάση και αρνούνται κάθε γεγονός υπερφυσικό. Αρνούμενοι οι ψευτο-Ορθολογιστές αυτοί λοιπόν το διήγημα του Τωβίτ ως ιστορικό, επειδή έχει υπερφυσικά στοιχεία, ούτε επιστημονικά ούτε λογικά σκέπτονται.
β) Οι αρχαίοι μύθοι. Ορισμένοι βρήκαν στην Ανατολή έναν πολύ διαδεδομένο μύθο, τον μύθο του «Ευγνώμονος Νεκρού», κατά τον οποίο κάποιος άνδρας που έθαψε κάποιον νεκρό, σώζεται αργότερα από εχθρική δύναμη που τον απειλούσε, με τη βοήθεια του ενταφιασμένου ευγνώμονος νεκρού που είχε θάψει. Βρήκαν επίσης άλλο μύθο στην Αίγυπτο, κατά τον οποίο ο Θεός των Θηβών Chonsu θεραπεύει τη θυγατέρα του βασιλέως από δαιμόνιο που διώχθηκε σε άλλο τόπο. Βρήκαν τέλος τρίτο όχι μύθο, αλλά θρύλο του Αχικάρ, κατά τον οποίο ο Αχιώρ ο υπουργός του Ασσυρίου βασιλιά Sanherib συκοφαντείται από τον ανιψιό του Nadan ευεργετημένου από το θείο του και κινδυνεύει να θανατωθεί. Σώζεται όμως και ανακτά την πρότερή του θέση. Ο δε Νάδαν ελεγχόμενος από τη συνείδησή του, εκρήγνυται σαν ασκός. Οι αντιτιθέμενοι στην αξιοπιστία του βιβλίου του Τωβία, βλέπουν τους δύο πρώτους μύθους σαν τη βάση από την οποία εξαρτάται η διήγηση του Τωβίτ, τον δε θρύλο του Αχικάρ ως πηγή για τα αναφερόμενα περί Αχιαχάρου στο Τωβίτ 1.21. 2.11-17. 14,10.
Κατ’αρχήν λοιπόν απαντώντας σε αυτά, μια απλή σύγκριση των δύο πρώτων μύθων προς τη διήγηση του Τωβίτ δείχνει, ότι οι διαφορές μύθων και Τωβίτ είναι τόσο πολλές και οι ομοιότητες τόσο λίγες, ώστε, (όπως λέει σωστά ο Deyine), οι ομοιότητες αποτελούν «very harrow basis on which το establisch any sort dependenee», δηλαδή «πολύ ανεπαρκής βάση, στην οποία μπορεί να στηριχθεί κάποια εξάρτηση». Ο θρύλος όμως του Αχικάρ, ο οποίος μοιάζει πολύ με τα περί Αχιαχάρου λεγόμενα στο Τωβίτ είναι τέτοιος, ώστε δεν στερείται ιστορικού πυρήνα και επομένως ενισχύει την άποψη της ιστορικότητας του Τωβίτ. Εκτός απ’ αυτά είπαμε προηγουμένως, το βιβλίο τού Τωβίτ όπως είναι σήμερα μεταφρασμένο, έλαβε την τελική μορφή του κατά το 250 - 150 π. Χ. Το πρωτότυπο όμως που αναφέρει τον Σενναχειρίμ και τον Εμενασσάρ τον πρόγονό του, πρέπει να ενταχθεί κατά το 700 - 680 π. Χ. Για να υποθέσουμε, ότι ο Τωβίτ εξαρτάται από τους μύθους αυτούς, πρέπει να αποδειχθεί ότι οι μύθοι αυτοί είναι προγενέστεροι και του πρωτοτύπου του Τωβίτ. Είναι όμως γνωστό, ότι τα αποσπάσματα του θρύλου του Αχικάρ που βρέθηκαν σε παπύρους είναι του τέλους του 5ου π. Χ. αιώνα, ενώ του μύθου του Chonsu είναι του τέλους του 4ου αιώνα π. Χ. Όμως το πρωτότυπο του Τωβίτ είναι από το 700 – 680 π. Χ. Ποιο εξαρτάται λοιπόν από το άλλο; Ο Τωβίτ από τους μύθους, ή οι μύθοι από τον Τωβίτ; Λογικότερο φαίνεται το δεύτερο. Για τις ιστορικές και γεωγραφικές ανακρίβειες τις οποίες βλέπουν οι δήθεν Ορθολογιστές στο Τωβίτ θα κάνουμε ειδικότερο λόγο στα σχόλια των σχετικών χωρίων του κειμένου.
Το ότι κατονομάζονται στο βιβλίο του Τωβίτ πολλοί τόποι και πολλά πρόσωπα, και συγκεκριμένοι χρόνοι, δηλώνει καθαρά, ότι ο συγγραφέας δεν προτίθεται να διηγηθεί μύθο αλλά γεγονός. Ο μύθος που δεν ενδιαφέρεται για γεγονότα, αλλά το πολύ για ιδέες, είναι υπεράνω τόπου και χρόνου και γι’ αυτό αποφεύγει προσδιορισμούς χρονικούς και τοπικούς. Ο Τωβίτ όμως βρίθει τοπικών και χρονικών προσδιορισμών. Εκτός από αυτό στο Τωβίτ γίνεται χρήση πολλές φορές του πρώτου προσώπου στη διήγηση και όχι του τρίτου όπως αρμόζει στον μύθο. Από αυτό, δηλώνεται σαφώς ότι ο συγγραφέας είναι και ο ήρωας του δράματος. Και πάνω απ’ όλα αυτά, η νοοτροπία γενικά του περιεχομένου του Τωβίτ είναι σύμφωνη όχι με τον εθνικό προχριστιανικό κόσμο, αλλά με την Αγία Γραφή. Η ανθρωπολογία του και η θεολογία του είναι Βιβλικές. Δέχεται έναν Θεό και όχι πολλούς, όπως οι εθνικοί· έχει καθαρό μονοθεϊσμό. Ο Θεός αυτός είναι προσωπικός και οι ιδιότητές του είναι βιβλικές: παγγνωσία, παντοδυναμία, έλεος, Θεός Δημιουργός, αιώνιος, κανείς δεν διαφεύγει της επιστασίας Του. Ο άνθρωπος είναι δημιούργημα του Θεού και έχει μεγάλο προορισμό. Η αγγελολογία του είναι σύμφωνη με την άλλη Αγία Γραφή. Η δε δαιμονολογία του αντιτίθεται με την Περσική, επειδή οι δαίμονες υποτάσσονται στον Θεό και τους αγγέλους Του κ.λ.π. Ο τρόπος λοιπόν της σύνθεσης και το περιεχόμενο του Τωβίτ μαρτυρούν ιστορικότητα και αποκαλυπτικότητα.
Εκτός όμως των εσωτερικών λόγων έχουμε την Παράδοση της Εκκλησίας μας από αρχαιότατους χρόνους. Και πρώτα οι Αποστολικοί Πατέρες μιλούν γι’ αυτό το βιβλίο:
Το προς Κορινθ. 16, 4 του Κλήμη Ρώμης είναι απήχηση του Τωβίτ 12, 8.
Η Διδαχή των 12 Αποστόλων στο 1,2 αναφέρεται στο Τωβίτ 4, 15. Επίσης το 4, 6-8 της Διδαχής είναι απήχηση του Τωβίτ 4, 10.
Ο Άγιος Πολύκαρπος στην προς Φιλιππισίους επιστολή στον 10ο στίχο μιλάει για το χωρίο τού Τωβίτ 12, 9: «Ελεημοσύνη ρύεται εκ θανάτου».
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας αναφέρεται στο χωρίο του Τωβίτ 4, 16 ως Γραφή, λέγοντας: «ως η Γραφή» (Στρωμ. 11,23).
Πλούσια είναι η χρήση του Τωβίτ και στις κατακόμβες, γι’ αυτό ο Martigne λέει: «Οι παραστάσεις του Τωβίτ είναι τόσο συχνές στα κοιμητήρια της πρώτης Εκκλησίας, ώστε αποδεικνύεται φαεινά ότι αυτό ήταν κανονικό βιβλίο της Εκκλησίας» (Fil).
Ο Ειρηναίος λέει ότι «και οι αιρετικοί ακόμη Οφίτες το δέχονταν ως κανονικό βιβλίο» (adv. haer r, 30 - 11).
Ο Κυπριανός το θεωρεί ως αυθεντικό στο έργο του επί της προσευχής του Κυρίου.
Ο Άγιος Ιλάριος, το χρησιμοποιεί έτσι ώστε να αποδείξει τη μεσιτεία των Αγγέλων (Ψαλμοί 129,7).
Ο Άγιος Αμβρόσιος (de Tobia 1,1) δέχεται το βιβλίο ως προφητικό.
Ο Άγιος Αυγουστίνος δηλώνει, ότι η Εκκλησία το δέχεται ως κανονικό. (de Doetr. Christ 11, 18).
Ο Ιερώνυμος επιτρέπει την ανάγνωσή του και τέλος η Σύνοδος της Καρθαγένης του 397 μ. Χ. το δέχεται ως κανονικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου