Άγιος Αντώνιος Καντακουζηνός ο Μετεωρίτης, ιδρυτής της Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων. Ημέρα Μνήμης: 17 Ιανουαρίου.
Ο αρχιμανδρίτης Άγιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) υπήρξε κτίτωρ και ηγούμενος της μονής Αγίου Στεφάνου, κατά το πρώτο μισό του ιε’ αιώνα. Οι ελάχιστες μαρτυρίες που διαθέτουμε γύρω από το πρόσωπό του είναι αρκετά συγκεχυμένες, καθώς ανάγονται σε πολύ μεταγενέστερους χρόνους (περίπου τον ιη’ αι.)
Το επώνυμο του «Καντακουζηνός», το οποίο δεν είναι και σίγουρο, το συναντούμε σε σημείωμα ενός λειτουργικού χειρογράφου, υπ’ αριθ, 143 της μονής του Αγίου Στεφάνου: «εγράφη παρά αντονήου Κατακοζηνού κ(αι) κτήτορ του αγίου Στεφάνου πλησίον της με(γάλης Θομής, ονομαζόμενον Σταγούς) έτος αυδω (=1404)». Ίσως ο κώδικας αυτός, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα αποδιδόταν παλιότερα, κατά παράδοση, στον κτίτορα και ηγούμενο της μονής του Αγίου Στεφάνου Αντώνιο (Καντακουζηνό) και κάποιος πρόσθεσε εκ των υστέρων το μεταγενέστερο αυτό σημείωμα. Κατά συνέπεια παραμένει αβέβαιο και αναπόδεικτο, εάν ο κώδικας αυτός είναι αυτόγραφος του Αντωνίου (Καντακουζηνού).
Το συναντούμε επίσης και σε μεταγενέστερη και αμφισβητούμενη μαρτυρία του ιερομονάχου της μονής του Αγίου Στεφάνου Αρσενίου, η οποία έχει συμπεριληφθεί σε υπόμνημα του έτους 1786, που ο ίδιος συνέταξε «περί του μοναστηρίου Μπουτόϊ, μετοχίου της μονής Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων εν Βλαχία». Στο υπόμνημα αυτό αναγράφεται ότι β’ ηγούμενος του Μπουτόϊ υπήρξε «ο αρχιμανδρίτης κυρ Αντώνιος ο Καντακουζηνός, και πάλιν υπέστρεψεν εις τα Μετέωρα εις τον άγιον Στέφανον, και έστειλεν ηγούμενον τον κυρ Νείλον αρχιμανδρίτην», «όστις Νείλος εστάλη δια να ηγουμενεύση εις το Μπουτόϊ εις τους 6921 (=1413)».
Και σε ένα άλλο γράμμα του έτους 1413, που αναφέρεται στη αφιέρωση της κάρας του Αγίου Χαραλάμπους στη μονή του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων, γίνεται μνεία «του αρχιμανδρίτου του…. Μοναστηρίου (του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων) κυρ Αντωνίου (Καντακουζηνού)».
Η τάση όμως και η διάθεση των μοναχών να θεωρούν κτίτορες ή ανακαινιστές των μοναστηριών τους ένδοξους βασιλείς και αυτοκράτορες ή γόνους αυτών, κυρίως για λόγους δόξας και ακτινοβολίας, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύγχυση και να θεωρηθεί ως κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου αντί του Αντωνίου ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ’ ο Καντακουζηνός (1347-1355).
Τέλος, ο D. Nicol αποδεχόμενος και γνώμες παλαιοτέρων, υποστηρίζει ότι ο αρχιμανδρίτης Αντώνιος (Καντακουζηνός) ήταν γιος της βασίλισσας Μαρίας Καντακουζηνής († μετά το 1359), κόρης του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού και του δεσπότου της Ηπείρου Νικηφόρου Β’ Orsini († 1359). Εάν λάβουμε υπόψη την παραπάνω άποψη, τότε ο κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου όσιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) πρέπει να θεωρηθεί εγγονός του αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού (και μετέπειτα μοναχού με το όνομα Ιωάσαφ), και πρώτος ξάδελφος του βασιλέως Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγου – μοναχού Ιωάσαφ, του δεύτερου δηλαδή κτίτορος (1387-88) της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων, γιατί η μητέρα του Ιωάννη - Ιωάσαφ μοναχού, Θωμαίς, ήταν αδελφή του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Στη συγγένεια αυτή του οσίου με τους Ελληνοσέρβους ηγεμόνες της δυναστείας των Νεμανίδων μπορεί να αποδοθεί και η αφιέρωση της μονής στον πρωτομάρτυρα Στέφανο, όνομα το οποίο συναντούμε στους περισσότερους Σέβρους ηγεμόνες.
Η παραπάνω όμως πληροφορία γύρω από τη συγγένεια του οσίου Αντωνίου με Βυζαντινούς αυτοκράτορες και Σέρβους βασιλείς παραμένει ανεπιβεβαίωτη και αναπόδεκτη, καθώς περιορίζεται μόνο στην ταύτιση του επωνύμου του Αντωνίου με το επώνυμο της μητέρας του Μαρίας Καντακουζηνής, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στο επώνυμο (Orsini) του πατέρα του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Τοιχογραφία του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) έχουμε στο ναύδριο του Αγίου Στεφάνου. Στο νάρθηκα, αριστερά ως προς τον εισερχόμενο, δίπλα στον αρχάγγελο Γαβριήλ, εικονίζεται ολόσωμος με τη μοναχική του ενδυμασία (μανδύα – κουκόλιο- μέγα σχήμα) κι με την κεφαλή του να περιβάλλεται από φωτοστέφανο, όπως συμβαίνει πάντοτε με όλους τους Αγίους της Εκκλησίας. Η παράσταση φέρει την επιγραφή: Ο ΟΣΙΟΣ Π(ΑΤ)ΗΡ ΗΜΩΝ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ. Στο χέρι του κρατάει ειλητάριο, στο οποίο αναγράφεται: «ει π(ατε)ρα καλείν με θέλετε, μιμεισθε μου τας πραξεις και τ(ον) βίον».
Νεότερη ιστόρηση των οσίων Αντωνίου και Φιλοθέου, κτιτόρων της ιεράς μονής Αγίου Στεφάνου, έχει γίνει στο Καθολικό της μονής από τον αγιογράφο Βλάσιο Τσοτσώνη το έτος 1995.
Αυτά τα ελάχιστα γνωρίζουμε γύρω από το πρόσωπο του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) κτίτορα της μονής Αγίου Στεφάνου. Δεν μας είναι γνωστά αγιολογικά κείμενα (ακολουθίες – κανόνες, συναξάριο ή βίος), που να αναφέρονται σε αυτόν. Ούτε ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του αναγράφεται πουθενά. Η ιερά μονή του Αγίου Στεφάνου τιμά την μνήμη του στις 17 Ιανουρίου, μαζί με το β’ κτίτορά της όσιο Φιλόθεο.
Ο αρχιμανδρίτης Άγιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) υπήρξε κτίτωρ και ηγούμενος της μονής Αγίου Στεφάνου, κατά το πρώτο μισό του ιε’ αιώνα. Οι ελάχιστες μαρτυρίες που διαθέτουμε γύρω από το πρόσωπό του είναι αρκετά συγκεχυμένες, καθώς ανάγονται σε πολύ μεταγενέστερους χρόνους (περίπου τον ιη’ αι.)
Το επώνυμο του «Καντακουζηνός», το οποίο δεν είναι και σίγουρο, το συναντούμε σε σημείωμα ενός λειτουργικού χειρογράφου, υπ’ αριθ, 143 της μονής του Αγίου Στεφάνου: «εγράφη παρά αντονήου Κατακοζηνού κ(αι) κτήτορ του αγίου Στεφάνου πλησίον της με(γάλης Θομής, ονομαζόμενον Σταγούς) έτος αυδω (=1404)». Ίσως ο κώδικας αυτός, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα αποδιδόταν παλιότερα, κατά παράδοση, στον κτίτορα και ηγούμενο της μονής του Αγίου Στεφάνου Αντώνιο (Καντακουζηνό) και κάποιος πρόσθεσε εκ των υστέρων το μεταγενέστερο αυτό σημείωμα. Κατά συνέπεια παραμένει αβέβαιο και αναπόδεικτο, εάν ο κώδικας αυτός είναι αυτόγραφος του Αντωνίου (Καντακουζηνού).
Το συναντούμε επίσης και σε μεταγενέστερη και αμφισβητούμενη μαρτυρία του ιερομονάχου της μονής του Αγίου Στεφάνου Αρσενίου, η οποία έχει συμπεριληφθεί σε υπόμνημα του έτους 1786, που ο ίδιος συνέταξε «περί του μοναστηρίου Μπουτόϊ, μετοχίου της μονής Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων εν Βλαχία». Στο υπόμνημα αυτό αναγράφεται ότι β’ ηγούμενος του Μπουτόϊ υπήρξε «ο αρχιμανδρίτης κυρ Αντώνιος ο Καντακουζηνός, και πάλιν υπέστρεψεν εις τα Μετέωρα εις τον άγιον Στέφανον, και έστειλεν ηγούμενον τον κυρ Νείλον αρχιμανδρίτην», «όστις Νείλος εστάλη δια να ηγουμενεύση εις το Μπουτόϊ εις τους 6921 (=1413)».
Και σε ένα άλλο γράμμα του έτους 1413, που αναφέρεται στη αφιέρωση της κάρας του Αγίου Χαραλάμπους στη μονή του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων, γίνεται μνεία «του αρχιμανδρίτου του…. Μοναστηρίου (του Αγίου Στεφάνου των Μετεώρων) κυρ Αντωνίου (Καντακουζηνού)».
Η τάση όμως και η διάθεση των μοναχών να θεωρούν κτίτορες ή ανακαινιστές των μοναστηριών τους ένδοξους βασιλείς και αυτοκράτορες ή γόνους αυτών, κυρίως για λόγους δόξας και ακτινοβολίας, είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύγχυση και να θεωρηθεί ως κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου αντί του Αντωνίου ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ’ ο Καντακουζηνός (1347-1355).
Τέλος, ο D. Nicol αποδεχόμενος και γνώμες παλαιοτέρων, υποστηρίζει ότι ο αρχιμανδρίτης Αντώνιος (Καντακουζηνός) ήταν γιος της βασίλισσας Μαρίας Καντακουζηνής († μετά το 1359), κόρης του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού και του δεσπότου της Ηπείρου Νικηφόρου Β’ Orsini († 1359). Εάν λάβουμε υπόψη την παραπάνω άποψη, τότε ο κτίτωρ της μονής του Αγίου Στεφάνου όσιος Αντώνιος (Καντακουζηνός) πρέπει να θεωρηθεί εγγονός του αυτοκράτορα Ιωάννου ΣΤ΄ Καντακουζηνού (και μετέπειτα μοναχού με το όνομα Ιωάσαφ), και πρώτος ξάδελφος του βασιλέως Ιωάννη Ούρεση Παλαιολόγου – μοναχού Ιωάσαφ, του δεύτερου δηλαδή κτίτορος (1387-88) της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων, γιατί η μητέρα του Ιωάννη - Ιωάσαφ μοναχού, Θωμαίς, ήταν αδελφή του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Στη συγγένεια αυτή του οσίου με τους Ελληνοσέρβους ηγεμόνες της δυναστείας των Νεμανίδων μπορεί να αποδοθεί και η αφιέρωση της μονής στον πρωτομάρτυρα Στέφανο, όνομα το οποίο συναντούμε στους περισσότερους Σέβρους ηγεμόνες.
Η παραπάνω όμως πληροφορία γύρω από τη συγγένεια του οσίου Αντωνίου με Βυζαντινούς αυτοκράτορες και Σέρβους βασιλείς παραμένει ανεπιβεβαίωτη και αναπόδεκτη, καθώς περιορίζεται μόνο στην ταύτιση του επωνύμου του Αντωνίου με το επώνυμο της μητέρας του Μαρίας Καντακουζηνής, χωρίς να γίνεται καμία αναφορά στο επώνυμο (Orsini) του πατέρα του Νικηφόρου Β’ της Ηπείρου.
Τοιχογραφία του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) έχουμε στο ναύδριο του Αγίου Στεφάνου. Στο νάρθηκα, αριστερά ως προς τον εισερχόμενο, δίπλα στον αρχάγγελο Γαβριήλ, εικονίζεται ολόσωμος με τη μοναχική του ενδυμασία (μανδύα – κουκόλιο- μέγα σχήμα) κι με την κεφαλή του να περιβάλλεται από φωτοστέφανο, όπως συμβαίνει πάντοτε με όλους τους Αγίους της Εκκλησίας. Η παράσταση φέρει την επιγραφή: Ο ΟΣΙΟΣ Π(ΑΤ)ΗΡ ΗΜΩΝ ΑΝΤΩΝΙΟΣ Κ(ΑΙ) ΚΤΗΤΩΡ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ. Στο χέρι του κρατάει ειλητάριο, στο οποίο αναγράφεται: «ει π(ατε)ρα καλείν με θέλετε, μιμεισθε μου τας πραξεις και τ(ον) βίον».
Νεότερη ιστόρηση των οσίων Αντωνίου και Φιλοθέου, κτιτόρων της ιεράς μονής Αγίου Στεφάνου, έχει γίνει στο Καθολικό της μονής από τον αγιογράφο Βλάσιο Τσοτσώνη το έτος 1995.
Αυτά τα ελάχιστα γνωρίζουμε γύρω από το πρόσωπο του οσίου Αντωνίου (Καντακουζηνού) κτίτορα της μονής Αγίου Στεφάνου. Δεν μας είναι γνωστά αγιολογικά κείμενα (ακολουθίες – κανόνες, συναξάριο ή βίος), που να αναφέρονται σε αυτόν. Ούτε ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του αναγράφεται πουθενά. Η ιερά μονή του Αγίου Στεφάνου τιμά την μνήμη του στις 17 Ιανουρίου, μαζί με το β’ κτίτορά της όσιο Φιλόθεο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου