Άγιος Νέος Ιερομάρτυς και Εθνομάρτυς Ανανίας, Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας. Ημέρα Μνήμης: 15 Απριλίου.

Άγιος Νέος Ιερομάρτυς και Εθνομάρτυς Ανανίας, Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας. Ημέρα Μνήμης: 15 Απριλίου.

Ο Άγιος ιερομάρτυς Ανανίας γεννήθηκε κατά τις αρχές του 18ου αιώνα μ.Χ. από ευγενείς και εύπορους γονείς. Ο πατέρας του, Θεοφίλης, ήταν συγγενής των Λαμπαρδαίων και η μητέρα του, θυγατέρα του εκ Βυζικίου της Γορτυνίας, Συντύχου.

Ο Άγιος σπούδασε στη σχολή της Δημητσάνης και αργότερα αναδείχθηκε Επίσκοπος της πατρίδος του. Τον Φεβρουάριο του έτους 1750 μ.Χ. προήχθη σε Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας και συνέγραψε, το 1755 μ.Χ., ειδική πραγματεία περί Σπάρτης και των Μητροπολιτών αυτής.

Διακρινόταν για την παιδεία, τις υψηλές γνώσεις, το σταθερό και ακλόνητο του εκκλησιαστικού χαρακτήρα, για την αγαθότητα και φιλανθρωπία του. Στους μεν Έλληνες προξενούσε απαραδειγμάτιστο σέβας, στους δε Τούρκους τρόμο και έκπληξη. Γι' αυτό και αναδείχθηκε πρόεδρος όλων των προεστώτων του Μοριά, έχοντας συναδέλφους τον Γιαννάκη Κρεββατά, τον Παν. Ζαΐμη και τον Παν. Μπενάκη. Όλοι τους ενίσχυαν το εθνικό στοιχείο και υπεράσπιζαν τους κατά τόπους αρματολούς.

Κατά τον ιστορικό Μιχαήλ Οικονόμου, ο Άγιος Ανανίας όταν προάχθηκε σε Μητροπολίτη, διατήρησε και την Επισκοπή Δημητσάνης και αυτήν της Μεθώνης, στην οποία εξελέγη Επίσκοπος ο συγγενής του Άνθιμος Καράκαλος και αναδείχθηκε φιλελεύθερος, μεγαλεπήβολος και τολμηρός.

Κατά την άνοιξη, το καλοκαίρι και μέρος του φθινοπώρου διέμενε στη Δημητσάνα, όπου έχτισε υδραγωγείο, παγίωσε τους ετήσιους φόρους της περίφημης σχολής της μονής Φιλοσόφου και ανοικοδόμησε στο Μιστρά, μεγαλοπρεπή Μητρόπολη.

Όμως η ισχύς του Αγίου ήταν πέρα των ορίων της Πελοποννήσου, διότι είχε ισχυρούς δεσμούς με τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων, κατείχε δε τότε τον οικουμενικό θρόνο ο εκ Δημητσάνης Πατριάρχης Κύριλλος Ε' ο Καράκαλος, φιλορώσος και εχθρός των Λατίνων. Όταν ο Πατριάρχης Κύριλλος ο Ε' εξορίσθηκε, ήλθε από το Σινά στη Δημητσάνα και εκεί με τον Άγιο Ανανία ευαγγελιζόταν την απελευθέρωση του Γένους και ίδρυε σχολεία.

Κατά το έτος 1762 μ.Χ. ο Άγιος απεστάλη στην Κωνσταντινούπολη, για να παραστεί στον μέγα βεζίρη και να περιγράψει τις συμφορές της Πελοποννήσου. Έτσι κατόρθωσε να διατηρηθεί ο τότε Μώρα - Βαλεσής ως προστάτης των Χριστιανών. Ο διάδοχος όμως εκείνου, ο Χαμουζή πασάς, αφού κάλεσε στην Τρίπολη τους τρεις προεστούς και συνεργάτες του Αγίου, τους αποκεφάλισε. Σεβάστηκε μόνο τον Άγιο, που ήταν πανίσχυρος. Εκείνη την περίοδο με πρωτοβουλία του Αγίου χτίστηκε και μεγάλο κτήριο για την σχολή της Δημητσάνης, στο οποίο διέμεναν οι άποροι μαθητές που συνέρρεαν εκεί από όλη την Πελοπόννησο.

Τότε άρχισαν να κατέρχονται στην Ελλάδα οι απόστολοι της Μεγάλης Αικατερίνης και μάλιστα ο φίλος του Ορλώφ Παπάζωλης, ο οποίος το έτος 1766 μ.Χ. ήλθε και στη Μάνη με σκοπό να εξεγείρει πρώτη την Πελοπόννησο. Στην περίφημη συνέλευση, που έγινε στην Καλαμάτα, κλήθηκε από τους πρώτους και ο Άγιος Ανανίας. Με την ευλογία του καταρτίσθηκε το λεγόμενο «συνυποσχετικόν» των Πελοποννησίων, το οποίο μετέφερε στην αυτοκράτειρα ο Παπάζωλης.

Ο Άγιος Ανανίας, μετά από αυτά, συνεννοήθηκε με τους καπεταναίους και αρματολούς της Πελοποννήσου και της Μάνης, καθώς και με τους προύχοντες και Αρχιερείς των επαρχιών και των τριών νησιών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών, για την απελευθέρωση της πατρίδος. Με φροντίδα δε και δαπάνη του Αγίου ιδρύθηκαν στη Δημητσάνα και δύο πυριτιδόμυλοι.

Η κίνηση αυτή προδόθηκε στον Μώρα - Βαλεσή, στον οποίον καταγγέλθηκε ότι ο Άγιος συμμαχεί με τη Ρωσία για την ανατροπή της Τουρκίας. Πολλοί πρότειναν τότε στον Άγιο την ένοπλη αντίσταση, αλλά αυτός αντιπρότεινε να πέσει μόνο ο ίδιος θύμα, για να μην καταλάβουν οι Τούρκοι το σχεδιαζόμενο κίνημα. Κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων και αμέσως δέχθηκε τους στρατιώτες, οι οποίοι τον συνέλαβαν. Ο Άγιος Ανανίας γονάτισε και με απίστευτη προθυμία κάλεσε τον δήμιο να τον πλήξει. Το αίμα που αναπήδησε από την πληγωμένη καρδιά του έχρισε την παραστάδα της μικρής προς δυσμάς θύρας της Μητροπόλεως Μιστρά.

Οι Τούρκοι έσυραν κατόπιν το τίμιο λείψανο του Ιερομάρτυρα στους δρόμους και το άφησαν επί τρεις ημέρες άταφο. Μόλις οι Τούρκοι έφυγαν, οι Χριστιανοί το περισυνέλεξαν και το ενταφίασαν με μεγαλοπρέπεια.

Ο μαρτυρικός θάνατος του Αγίου Ανανία, ενέπνευσε και δημοτικό τραγούδι, υπήρξε μεγάλη συμφορά και θρηνήθηκε από τον λαό.

Για το μαρτύριό του προσφέρει μια κάπως διαφορετική εκδοχή η Βικιπαίδεια: Τότε βεζύρης της Πελοποννήσου ήταν ο ήπιος Τοπάλ Οσουμάν πασάς κατά του οποίου αντέδρασαν άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι που πήγαν στην Κωνσταντινούπολη και ζήτησαν τη μετάθεσή του. Υπέρ του βεζύρη τάχθηκαν οι Έλληνες πρόκριτοι και πέντε εξ αυτών με επικεφαλής τον Ανανία πήγαν επίσης στην Κωνσταντινούπολη το 1762. Μαζί με τον Ανανία ήταν οι Πέτρος Δεληγιάννης, ένας θείος του Ασημάκη Ζαΐμη, ο Κρεββατάς (παππούς του Παναγιώτη Κρεββατά) και ένας θείος του Πανούτσου Νοταρά. Πέτυχαν την παραμονή του Τοπάλ Οσουμάν πασά στη θέση του και την καταδίκη σε θάνατο των εναντίον του κινηθέντων αγάδων, γεγονός που αναπτέρωσε το ηθικό των υποδούλων.

Όμως μετά από μια διετία βεζύρης της Πελοποννήσου τοποθετήθηκε ο σκληρός Χαμζά πασάς από την Κάρυστο οπότε οι φανατικοί Τούρκοι βρήκαν ευκαιρία να ενοχοποιήσουν τον Ανανία και τους άλλους τέσσερεις επιτρόπους και να προκαλέσουν την έκδοση μυστικού φιρμανιού που τους καταδίκαζε σε θάνατο. Το 1764 απαγχονίσθηκαν οι Δεληγιάννης, Ζαΐμης, Κρεββατάς και Νοταράς που βρέθηκαν στην έδρα του βεζύρη στην Τρίπολη, ενώ ο Ανανίας βρισκόταν στον Μυστρά. Εναντίον του στάλθηκε σώμα από 150 ιππείς αλλά ο Ανανίας ειδοποιήθηκε κρυφά από ειδικόν απεσταλμένο. Στη μητρόπολη του Μυστρά αμύνθηκαν περί τον Ανανία 20 Μανιάτες και 10 Δημητσανίτες επί 9 ημέρες έως ότου εξαντλήθηκαν τα εφόδιά τους. Έτσι, αφού σκοτώθηκαν 12, οι υπόλοιποι κατάφεραν να δραπευτεύσουν ενώ ο Ανανίας παρέμεινε να υποστεί τον θάνατο. Προσευχήθηκε και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων και κατόπιν αποκεφαλίστηκε μέσα στο ναό ή στο δωμάτιό του. Το κεφάλι του έφεραν οι Τούρκοι στον βεζύρη το δε σώμα του τάφηκε στον Μυστρά. Μαζί με τον Ανανία εκτελέστηκε και ο δραγουμάνος που είχε, ως μοραγιάνης. Αυτά συνέβησαν τον Απρίλιο του 1764. 

Μετά την εκτέλεση του Ανανία οι Τούρκοι στράφηκαν κατά των συγγενών του και άλλων χριστιανών προκειμένου να καταστείλουν το κίνημα στη γέννησή του. Μέσω του πατριαρχείου καθαίρεσαν τον Νεόφυτο Δεληγιάννη επ. Ζαρνάτας, πατέρας του οποίου ήταν ο Πέτρος Δεληγιάννης που απαγχονίστηκε ενωρίτερα.

Ο φόνος του Ανανία και ο θρήνος της αδελφής του Ευγενικής, συζύγου Γεωργάκη Φιλοσοφοπούλου, αναφέρεται δημοτικό που διέσωσε ο Τ. Κανδηλώρος:

- Εκεί πέρα κι απόπερα κι απόξω από τη χώρα, εκεί καθόταν μια ξανθή, ξανθή και μαυρομάτα, γύρους γυρίζει τα φλωριά, γύρους μαργαριτάρια.

- Για βγάλ'τα Βγενικούλα μου, τα έρμα τα τρισέρμα, τι 'κόψαν τον κυρ-Ανανιά και το μητροπολίτη.

2ος βίος.

Ἐγεννήθη στή Δημητσάνα τό 1710 ἀπό εὐγενεῖς καί εὔπορους γονεῖς, πού ὑπῆρξαν καί εὐεργέτες τῆς ἱστορικῆς πόλεως. Τό βαπτιστικό του ὄνομα ἦταν Ἀναστάσιος καί τό πατρώνυμο Θεοφίλης. Σπούδασε στή Σχολή πού ἄριστα λειτουργοῦσε στή Μονή Φιλοσόφου. Ἀφοῦ ἐκάρη Μοναχός καί χειροτονήθηκε Διάκονος καί Πρεσβύτερος καί ἔδειξε πολύ σύντομα τά πολλά καί ἀξιοθαύμαστα προσόντα του, ἀνεδείχθη  σέ μικρή ἡλικία καταρχάς Ἐπίσκοπος Καρυουπόλεως τό 1741.  Ἐν συνεχεία, τό 1747, προήχθη στήν Ἀρχιεπισκοπή Δημητσάνης καί τό 1750 ἀνεδείχθη Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας.

Λόγω τοῦ ἐξόχου πνεύματός του, τῆς λαμπρῆς παιδείας του, τῶν ἡγετικῶν του προσόντων καί ἰδιαίτερα τῆς φιλοπατρίας του, ἐξελέγη «Μοραγιάνης», δηλαδή Πρόεδρος τῶν Ἑλλήνων Προεστῶν τῶν Ἐπαρχιῶν τοῦ Μοριᾶ ἔχοντας ὡς βοηθούς καί συναδέλφους τούς τότε προεστούς τῆς Πελοποννήσου Γιαννάκη Κρεββατᾶ, Ἀ. Ζαΐμη καί Παν. Μπενάκη. Ἡ δραστηριότητά του καί ἡ συμμετοχή του στά κοινά ἐξόργισε τούς Τούρκους τούς ὁποίους ἐρέθιζε καί ἡ ἐνάρετη βιοτή καί πολιτεία του, ἡ καθαρότητα τῆς ζωῆς του, ἡ ἀκλόνητη πίστη του στόν Θεό καί ἡ θυσιαστική ἀγάπη του πρός τόν συνάνθρωπο, τόν ὁποῖο εὐεργετοῦσε στίς ἀνάγκες του.

Οἱ Τοῦρκοι γνώριζαν ὅτι οἱ χριστιανοί τῆς ἐπαρχίας μας τόν θεωροῦσαν πατέρα τους πνευματικό, ὑπερασπιστή τῶν ἀδυνάτων καί τῶν αδικουμένων καί τούς φόβιζε πάντα ἡ ἐπιρροή πού εἶχε σέ κάθε Ἕλληνα δοκιμαζόμενο.

Ὅλα αὐτά τούς ἔκαναν ἀποφασιστικούς νά ἐκτελέσουν τό ἐγκληματικό τους σχέδιο, γιά νά ἡσυχάσουν ἀπό τήν παρουσία του. Ὑλοποιώντας τό σχέδιό τους περικύκλωσαν τό Ἐπισκοπεῖο στόν Μυστρᾶ. Ἐκεῖνος, ἤρεμος καί ἀποφασιστικός, ἀπέρριπτε τίς προτροπές ἐκείνων πού τόν συμβούλευαν νά φύγει κρυφά, γιά νά σωθεῖ λέγοντάς τους ὅτι «ὁ Ποιμήν ὁ καλός θυσιάζει τή ζωή του γιά τούς χριστιανούς πού τοῦ ἐμπιστεύτηκε ὁ Θεός καί μόνο ὁ μισθωτός ἀφήνει τά πρόβατα καί φεύγει καί ὁ λύκος ἁρπάζει καί διασκορπίζει τά πρόβατα».

Στίς 14  Ἀπριλίου 1764, ξημερώνοντας ἡ 15η, ἑορτή τοῦ ἁγίου Λεωνίδα, μάρτυρος, τελεῖ ὁλονυκτία καί τή Θεία Λειτουργία μόνος του, κοινωνεῖ τῶν ἀχράντων μυστηρίων καί, γιά νά μή βεβηλώσουν οἱ Τοῦρκοι τόν ναό εἰσερχόμενοι, βγαίνει ὁ ἴδιος ἔξω καί παραδίδεται στή μανία τους. Τόν δέρνουν, τόν σπαθίζουν σ΄ὅλο του τό σῶμα, τόν σέρνουν κατά γῆς καί τόν ἀποκεφαλίζουν στή μικρή πόρτα τῆς μάνδρας τοῦ περιβόλου τοῦ Ναοῦ. Τό αἷμα του πορφύρωσε τόν τόπο καί φαίνεται ἀκόμη τό χρῶμα του ἐπάνω στήν ἐκεῖ εὑρισκομένη πέτρα.

Τό ἅγιο λείψανό του τό σέρνουν στούς δρόμους τοῦ Μυστρᾶ καί τό ἀφήνουν στήν πλατεῖα τρία ἡμερόνυχτα χωρίς νά πάθει τήν παραμικρή ἀλλοίωση.

Το δημοτικό τραγούδι για τον Άγιο Επίσκοπο

Ο μαρτυρικός θάνατος του Αγίου Μητροπολίτη ενέπνευσε το δημοτικό τραγούδι…

Ο ιστορικός και φιλόλογος Παναγιώτης Δούκας, στο μνημειώδες έργο του «Η Σπάρτη δια μέσου των αιώνων», αναφέρει ότι, οι τοίχοι του περιβόλου, διατηρούνταν αιματοβαμμένοι ως το έτος 1833, δηλαδή 63 χρόνια μετά το μαρτυρικό τέλος του Ιεράρχη!

Άγνωστος λαϊκός δημιουργός εμπνεύστηκε από το μαρτύριο του μακαριστού Μητροπολίτη Ανανία και συνέθεσε το παρακάτω δημοτικό τραγούδι, που διέσωσε ο Δημητσανίτης ιστορικός και λαογράφος Τάκης Κανδηλώρος (1874-1934):

Εκεί πέρα κι αντίπερα

κι απόξω από τη χώρα

εκεί καθόταν μια ξανθή

ξανθή και μαυρομάτα.

Γύρους γυρίζει τα φλωριά,

γύρους μαργαριτάρια.

-Για βγάλτα Βγενικούλα μου,

τα έρμα, τα τρισέρμα,

τι έκοψαν τον κυρ-Ανανία,

και τον Μητροπολίτη…

Στο συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι αναφέρεται το όνομα της μονάκριβης αδελφής του Αγίου, Ευγενικής ή Βγενικούλας, συζύγου του Γεωργάκη Φιλοσοφόπουλου. Η Βγενικούλα, κατά την παράδοση, αναγκάστηκε κάποτε να φύγει στη Σμύρνη και πνίγηκε επιστρέφοντας στην πατρίδα της, όταν το καράβι της ναυάγησε εξαιτίας μιας σφοδρής τρικυμίας.

Η μαρμάρινη προτομή και η ανακοίνωση

Το έτος 1997 στον περίβολο του Μητροπολιτικού Ναού της Ευαγγελίστριας Σπάρτης στήθηκε η μαρμάρινη προτομή του νυν Αγίου και τότε εθνομάρτυρα Ανανία, με πρωτοβουλία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. Ευσταθίου και την ευγενική χορηγία του αείμνηστου ευεργέτου Αποστόλου Φασουλοπούλου.

Επίσης, κατά την τελετή της Αναστάσεως, το 2017, ο Σεβασμιώτατος ανακοίνωσε στο εκκλησίασμα ότι, μετά από σχετική πρόταση της Ιεράς Μητροπόλεως, η Συνοδική Επιτροπή Δογματικών και Νομοκανονικών Ζητημάτων της Εκκλησίας μας αποφάσισε την Αγιοκατάξη του Εθνομάρτυρα και Ιερομάρτυρα Μητροπολίτη Λακεδαιμονίας Ανανία Λαμπάρδη, απόφαση που ενέκρινε η Ιερά Σύνοδος κι αναμενόταν και η έγκριση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η εορτή της μνήμης του νέου Αγίου της τοπικής Εκκλησίας θα είναι η 15η Απριλίου, ημέρα του μαρτυρικού του τέλους.