Στην Κω, στην περιοχή νοτιοδυτικά του Ασκληπιείου και περίπου 150 μέτρα δυτικά από τη θέση Κοκκινόνερο (ιαματικές πηγές) βρίσκεται το παλαιότατο εκκλησάκι («μοναστηράκι») της Οσίας Μελούς. Η οσία είναι η μοναδική αγιασμένη γυναικεία μορφή που φαίνεται ότι ήταν ντόπια, αν και ακόμη δεν γνωρίζουμε την καταγωγή της.
Είναι πολύ σημαντικό ότι παρά την έλλειψη ιστορικών στοιχείων η μνήμη της Οσίας διατηρήθηκε στη συνείδηση του λαού και η λατρεία της φθάνει σε εμάς αδιάκοπη από τα βάθη των αιώνων.
Παρά ταύτα η αβέβαιη ετυμολογική προέλευση του ονόματός της οδήγησε σε αμφισβήτηση της ιστορικότητας της Οσίας, η οποία, τελικά, επιβεβαιώνεται από τη δημοσίευση κατά το έτος 1972/3 μ.Χ. ενός χειρογράφου του τέλους του 15ου αιώνα μ.Χ. (Παρισινός Κώδικας με αριθμό 1362) με στιχηρά γραμμένα προς τιμήν της.
Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης παραθέτει τη μαρτυρία ότι κατά το έτος 1018 μ.Χ. κάποιος ασκητής έκτισε μοναστήρι πλησίον του Ι. Ναού της Οσίας Μελούς και ζούσε εκεί θεραπεύοντας τους πιστούς που έφθαναν κοντά του υποδεικνύοντάς τους τα ιαματικά ύδατα. Μάλιστα, μέχρι τις μέρες μας σώζονται τα ερείπια του κελλιού του ασκητή περίπου 50 μέτρα υψηλότερα από το ναΐσκο (προς νότον).
Ξένοι αρχαιολόγοι που επισκέφθηκαν το εκκλησάκι, κατά το έτος 1933 μ.Χ., εξέφρασαν τη γνώμη ότι προέρχεται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.
Τα λίγα στοιχεία που κατέχουμε από το βίο της Οσίας προέρχονται από τους ύμνους του μητροπολίτη Μητροφάνη. Σύμφωνα με μελέτη του καθηγητή Ζαχαρία Τσιρπανλή ο συγγραφέας τους κατείχε τον αρχιερατικό θρόνο της μητροπόλεως Ρόδου, κατά την περίοδο της Ιπποτοκρατίας στη Δωδεκάνησο, και είχε υπό την ποιμαντική του ευθύνη και την Κω, καθώς οι ιππότες δεν επέτρεπαν τη χειροτονία αρχιερέων στα άλλα νησιά. Η πρόσφατη μεταπτυχιακή εργασία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ, στην οποία δημοσιεύεται και η επιγραφή του Ναού επιβεβαιώνει αυτά τα συμπεράσματα, καθώς δίνει τη χρονολογία «1483 μηνί Ἰουλίῳ».
Από τα στιχηρά του Μητροπολίτου Μητροφάνη διαπιστώνουμε ότι πριν από την αναχώρησή της από τον κόσμο για να επιδοθεί στη ζωή της ασκήσεως, η Οσία μοίρασε τα υπάρχοντά της σε όσους είχαν ανάγκη. Αμέσως μετά αποτραβήχθηκε σε ορεινό τόπο, όπου, στερούμενη ακόμη και τα αναγκαία, αφιερώθηκε στην άσκηση. Μέσα σε συνθήκες ψύχους, λόγω του υψομέτρου, κατόρθωσε να λιώσει το σώμα και τα πάθη της. Για την επιλογή της να απομονωθεί στο δύσβατο τόπο της Βουρρίνας ο Μητροπολίτης Μητροφάνης παρομοιάζει την Οσία με ερημικό πελεκάνο, ο οποίος απομακρύνεται από την επαφή με τους πολλούς για να επικοινωνήσει με το Θεό.
Ενδιαφέρον έχει η παρατήρησή του ότι αφού, από τη μεγάλη της ταπείνωση, εκοιμήθη ανάμεσα στους βράχους, ο τόπος έγινε προσκύνημα του λαού με συνέπεια να οικοδομηθεί ναός («τέμενος») της Οσίας. Αυτό το σχόλιο ταιριάζει με τη μορφολογία του εδάφους στην περιοχή που έχει ανεγερθεί το εκκλησάκι. Στη νότια πλευρά βρίσκεται βράχος, πάνω στον οποίο είναι στερεωμένος ο νότιος τοίχος του ναού. Ο βράχος αυτός θα μπορούσε να ταυτίζεται με την κατοικία της, αλλά και το σημείο στο οποίο εκοιμήθη και ετάφη. Στο εκκλησάκι σώζονται ίχνη τοιχογραφιών.
Η Οσία εμφανίζεται συχνά σε Κώους, κοντά στο ναό της, ανάμεσα σε τριαντάφυλλα δηλώνοντας την ευαισθησία και την αγνότητά της. Η παρουσία της Οσίας Μελούς αποτελεί μία ξεχωριστή ευλογία για το νησί και ήδη το όνομά της άρχισε να δίνεται σε παιδάκια και η λατρεία της γίνεται όλο και πιο γνωστή.
Η Ιερά Μητρόπολη Κώου και Νισύρου όρισε η μνήμη της Οσίας να εορτάζεται κάθε χρόνο το πρώτο Σάββατο του Ιουλίου.
Ο Μητροπολίτης Κώου κ. Ναθαναήλ γράφει για την Οσία Μελώ, που τιμάται σήμερα 1η Ιουλίου.
Η Οσία Μελώ εντάσσεται στο Αγιολόγιο της νήσου Κω. Έζησε κατά τη βυζαντινή περίοδο ασκητική ζωή στη δύσβατη περιοχή της Βουρρίνας. Η μνήμη της από νωρίς παρέμεινε ζωντανή στη λαϊκή ευσέβεια και ακόμη και σήμερα σώζεται παλαιός ναός με τοιχογραφίες και επιγραφὴ στο υπέρθυρο της εισόδου του. Η Εκκλησία την τιμά το πρώτο Σάββατο του Ιουλίου.
Ο φιλάγιος και λόγιος Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ εργάστηκε επισταμένως πάνω στη μνήμη της Οσίας και μάλιστα το πρόσωπο και η μνήμη της αποτέλεσαν το θέμα της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής του εργασίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Καρπός της ενασχόλησής του αυτής υπήρξε και η έκδοση του έργου «Η Οσία Μελώ στη Βουρρίνα της Κω. Λαϊκή Παρουσίαση και Λατρεία» (εκδ. Αρμός, 2014), το οποίο και αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της μεταπτυχιακής του μελέτης.
Το έργο αριθμεί 184 σελίδες και περιλαμβάνει πλούσια βιβλιογραφία, υμνολογικά παραρτήματα και πολλές φωτογραφίες που κατατοπίζουν τον μη ντόπιο αναγνώστη για τις τοποθεσίες και τα προσκυνήματα που αναφέρονται. Παράλληλα, παραθέτει και μια σύνοψη μεγάλων κεφαλαίων της εκκλησιαστικής ιστορίας της νήσου.
Πέραν του καθαυτό αγιολογικού ενδιαφέροντος, σχετικά με την προσωπικότητα της Οσίας, τους μακρούς και σκληρούς μοναστικούς αγώνες της, την τιμή που της αποδόθηκε ανά τους αιώνες και την ιστορία του προσκυνήματός της, το εκτενές αυτό μελέτημα παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς οι ερευνητικές προτάσεις που κατατίθενται, με αφορμή τα υπάρχοντα ευρήματα, αφορούν πτυχές της εκκλησιαστικής ιστορίας της ευρύτερης περιοχής.
Ο Σεβασμιότατος Ναθαναήλ αξιοποιεί ποικίλα στοιχεία που συνδέονται με το πρόσωπο της Οσίας Μελούς, όπως η ιδιαίτερη τιμή που της αποδίδει ο γυναικείος πληθυσμός, η αναφορά σε λογοτεχνικό έργο για τη μνήμη της (το οποίο προσεγγίζει κριτικά), σύγχρονες μαρτυρίες για την παρουσία της και περιγραφή των λατρευτικών εκδηλώσεων που τελούνται κατά την εποχή μας στη μνήμη της. Όλα αυτά συντίθενται σε έναν ιδιαίτερο λαογραφικό καμβά και δίνουν την ευκαιρία στο συντάκτη της μελέτης να εξηγήσει στον αναγνώστη τις βαθύτερες σημασίες τους για την εκκλησιαστική ζωή της Κω.
Ξεχωριστό πλεονέκτημα του βιβλίου αποτελεί οπωσδήποτε η ενασχόληση με την προαναφερθείσα επιγραφή του υπερθύρου. Ο συγγραφέας συνοψίζει επιτυχώς τα πορίσματα της σχετικής έρευνας, καταθέτει πρόταση ανάγνωσής της, επιχειρεί φιλολογική ανάλυση του περιεχομένου της και κομίζει ενδιαφέρουσες απόψεις για την προέλευση των ευρημάτων. Με τις επιλογές του αυτές, ουσιαστικά βοηθά τον αναγνώστη να σχηματίσει μια σαφή ιδέα για την ιστορία του τόπου, μέσα από τα μονοπάτια της ερευνητικής εμπειρίας και παρά τους δαιδάλους που κάποτε η πολυφωνία της τελευταίας δημιουργεί.
Άλλο ενδιαφέρον αντικείμενο της έρευνάς του είναι το ευρεθέν φυλλάδιο των στιχηρών. Ο Σεβασμιώτατος προτείνει πειστικά ως συγγραφέα του το Μητροπολίτη Ρόδου Μητροφάνη, αξιοποιώντας και πάλι τα στοιχεία της υπάρχουσας έρευνας, ενώ δεν παραλείπει να προβεί στην αγιολογική μελέτη τους και να προβάλει βάσει αυτών τη μεγάλη αξία της λειτουργικής υμνογραφίας. Οι ίδιες πηγές, ακόμη, στη γραφίδα του φίλεργου ποιμένα γίνονται αφορμές διερεύνησης της ιστορίας της περιοχής με θεολογική και ποιμαντική προοπτική. Με πνεύμα παρρησίας μάλιστα, δεν διστάζει να αναφέρει τη μαρτυρία περί μοναχού, ο οποίος πλούτισε εκμεταλλευόμενος τις ιαματικές ιδιότητες της περιοχής.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε και το εξής: Ο Ιεράρχης συγγραφέας αγαπά πολύ τον τόπο του – είναι φανερό αυτό. Αφιερώνει έτσι ένα μέρος της μελέτης του στις ιαματικές πηγές του νησιού. Κατατοπίζει τον αναγνώστη για τη γεωγραφία τους και τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν γι’ αυτές (κι ας μη συνδέονται ευθέως με το κύριο θέμα του), ενώ δεν παραλείπει να καταθέσει προτάσεις για τη λυσιτελή αξιοποίησή τους ή παρατηρήσεις για την απαράδεκτη εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα αυτές και άλλοι τουριστικοί χώροι.
Ξένοι αρχαιολόγοι που επισκέφθηκαν το εκκλησάκι, κατά το έτος 1933 μ.Χ., εξέφρασαν τη γνώμη ότι προέρχεται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.
Τα λίγα στοιχεία που κατέχουμε από το βίο της Οσίας προέρχονται από τους ύμνους του μητροπολίτη Μητροφάνη. Σύμφωνα με μελέτη του καθηγητή Ζαχαρία Τσιρπανλή ο συγγραφέας τους κατείχε τον αρχιερατικό θρόνο της μητροπόλεως Ρόδου, κατά την περίοδο της Ιπποτοκρατίας στη Δωδεκάνησο, και είχε υπό την ποιμαντική του ευθύνη και την Κω, καθώς οι ιππότες δεν επέτρεπαν τη χειροτονία αρχιερέων στα άλλα νησιά. Η πρόσφατη μεταπτυχιακή εργασία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ, στην οποία δημοσιεύεται και η επιγραφή του Ναού επιβεβαιώνει αυτά τα συμπεράσματα, καθώς δίνει τη χρονολογία «1483 μηνί Ἰουλίῳ».
Από τα στιχηρά του Μητροπολίτου Μητροφάνη διαπιστώνουμε ότι πριν από την αναχώρησή της από τον κόσμο για να επιδοθεί στη ζωή της ασκήσεως, η Οσία μοίρασε τα υπάρχοντά της σε όσους είχαν ανάγκη. Αμέσως μετά αποτραβήχθηκε σε ορεινό τόπο, όπου, στερούμενη ακόμη και τα αναγκαία, αφιερώθηκε στην άσκηση. Μέσα σε συνθήκες ψύχους, λόγω του υψομέτρου, κατόρθωσε να λιώσει το σώμα και τα πάθη της. Για την επιλογή της να απομονωθεί στο δύσβατο τόπο της Βουρρίνας ο Μητροπολίτης Μητροφάνης παρομοιάζει την Οσία με ερημικό πελεκάνο, ο οποίος απομακρύνεται από την επαφή με τους πολλούς για να επικοινωνήσει με το Θεό.
Ενδιαφέρον έχει η παρατήρησή του ότι αφού, από τη μεγάλη της ταπείνωση, εκοιμήθη ανάμεσα στους βράχους, ο τόπος έγινε προσκύνημα του λαού με συνέπεια να οικοδομηθεί ναός («τέμενος») της Οσίας. Αυτό το σχόλιο ταιριάζει με τη μορφολογία του εδάφους στην περιοχή που έχει ανεγερθεί το εκκλησάκι. Στη νότια πλευρά βρίσκεται βράχος, πάνω στον οποίο είναι στερεωμένος ο νότιος τοίχος του ναού. Ο βράχος αυτός θα μπορούσε να ταυτίζεται με την κατοικία της, αλλά και το σημείο στο οποίο εκοιμήθη και ετάφη. Στο εκκλησάκι σώζονται ίχνη τοιχογραφιών.
Η Οσία εμφανίζεται συχνά σε Κώους, κοντά στο ναό της, ανάμεσα σε τριαντάφυλλα δηλώνοντας την ευαισθησία και την αγνότητά της. Η παρουσία της Οσίας Μελούς αποτελεί μία ξεχωριστή ευλογία για το νησί και ήδη το όνομά της άρχισε να δίνεται σε παιδάκια και η λατρεία της γίνεται όλο και πιο γνωστή.
Η Ιερά Μητρόπολη Κώου και Νισύρου όρισε η μνήμη της Οσίας να εορτάζεται κάθε χρόνο το πρώτο Σάββατο του Ιουλίου.
Ο Μητροπολίτης Κώου κ. Ναθαναήλ γράφει για την Οσία Μελώ, που τιμάται σήμερα 1η Ιουλίου.
Η Οσία Μελώ εντάσσεται στο Αγιολόγιο της νήσου Κω. Έζησε κατά τη βυζαντινή περίοδο ασκητική ζωή στη δύσβατη περιοχή της Βουρρίνας. Η μνήμη της από νωρίς παρέμεινε ζωντανή στη λαϊκή ευσέβεια και ακόμη και σήμερα σώζεται παλαιός ναός με τοιχογραφίες και επιγραφὴ στο υπέρθυρο της εισόδου του. Η Εκκλησία την τιμά το πρώτο Σάββατο του Ιουλίου.
Ο φιλάγιος και λόγιος Μητροπολίτης Κώου και Νισύρου κ. Ναθαναήλ εργάστηκε επισταμένως πάνω στη μνήμη της Οσίας και μάλιστα το πρόσωπο και η μνήμη της αποτέλεσαν το θέμα της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής του εργασίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Καρπός της ενασχόλησής του αυτής υπήρξε και η έκδοση του έργου «Η Οσία Μελώ στη Βουρρίνα της Κω. Λαϊκή Παρουσίαση και Λατρεία» (εκδ. Αρμός, 2014), το οποίο και αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της μεταπτυχιακής του μελέτης.
Το έργο αριθμεί 184 σελίδες και περιλαμβάνει πλούσια βιβλιογραφία, υμνολογικά παραρτήματα και πολλές φωτογραφίες που κατατοπίζουν τον μη ντόπιο αναγνώστη για τις τοποθεσίες και τα προσκυνήματα που αναφέρονται. Παράλληλα, παραθέτει και μια σύνοψη μεγάλων κεφαλαίων της εκκλησιαστικής ιστορίας της νήσου.
Πέραν του καθαυτό αγιολογικού ενδιαφέροντος, σχετικά με την προσωπικότητα της Οσίας, τους μακρούς και σκληρούς μοναστικούς αγώνες της, την τιμή που της αποδόθηκε ανά τους αιώνες και την ιστορία του προσκυνήματός της, το εκτενές αυτό μελέτημα παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς οι ερευνητικές προτάσεις που κατατίθενται, με αφορμή τα υπάρχοντα ευρήματα, αφορούν πτυχές της εκκλησιαστικής ιστορίας της ευρύτερης περιοχής.
Ο Σεβασμιότατος Ναθαναήλ αξιοποιεί ποικίλα στοιχεία που συνδέονται με το πρόσωπο της Οσίας Μελούς, όπως η ιδιαίτερη τιμή που της αποδίδει ο γυναικείος πληθυσμός, η αναφορά σε λογοτεχνικό έργο για τη μνήμη της (το οποίο προσεγγίζει κριτικά), σύγχρονες μαρτυρίες για την παρουσία της και περιγραφή των λατρευτικών εκδηλώσεων που τελούνται κατά την εποχή μας στη μνήμη της. Όλα αυτά συντίθενται σε έναν ιδιαίτερο λαογραφικό καμβά και δίνουν την ευκαιρία στο συντάκτη της μελέτης να εξηγήσει στον αναγνώστη τις βαθύτερες σημασίες τους για την εκκλησιαστική ζωή της Κω.
Ξεχωριστό πλεονέκτημα του βιβλίου αποτελεί οπωσδήποτε η ενασχόληση με την προαναφερθείσα επιγραφή του υπερθύρου. Ο συγγραφέας συνοψίζει επιτυχώς τα πορίσματα της σχετικής έρευνας, καταθέτει πρόταση ανάγνωσής της, επιχειρεί φιλολογική ανάλυση του περιεχομένου της και κομίζει ενδιαφέρουσες απόψεις για την προέλευση των ευρημάτων. Με τις επιλογές του αυτές, ουσιαστικά βοηθά τον αναγνώστη να σχηματίσει μια σαφή ιδέα για την ιστορία του τόπου, μέσα από τα μονοπάτια της ερευνητικής εμπειρίας και παρά τους δαιδάλους που κάποτε η πολυφωνία της τελευταίας δημιουργεί.
Άλλο ενδιαφέρον αντικείμενο της έρευνάς του είναι το ευρεθέν φυλλάδιο των στιχηρών. Ο Σεβασμιώτατος προτείνει πειστικά ως συγγραφέα του το Μητροπολίτη Ρόδου Μητροφάνη, αξιοποιώντας και πάλι τα στοιχεία της υπάρχουσας έρευνας, ενώ δεν παραλείπει να προβεί στην αγιολογική μελέτη τους και να προβάλει βάσει αυτών τη μεγάλη αξία της λειτουργικής υμνογραφίας. Οι ίδιες πηγές, ακόμη, στη γραφίδα του φίλεργου ποιμένα γίνονται αφορμές διερεύνησης της ιστορίας της περιοχής με θεολογική και ποιμαντική προοπτική. Με πνεύμα παρρησίας μάλιστα, δεν διστάζει να αναφέρει τη μαρτυρία περί μοναχού, ο οποίος πλούτισε εκμεταλλευόμενος τις ιαματικές ιδιότητες της περιοχής.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε και το εξής: Ο Ιεράρχης συγγραφέας αγαπά πολύ τον τόπο του – είναι φανερό αυτό. Αφιερώνει έτσι ένα μέρος της μελέτης του στις ιαματικές πηγές του νησιού. Κατατοπίζει τον αναγνώστη για τη γεωγραφία τους και τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν γι’ αυτές (κι ας μη συνδέονται ευθέως με το κύριο θέμα του), ενώ δεν παραλείπει να καταθέσει προτάσεις για τη λυσιτελή αξιοποίησή τους ή παρατηρήσεις για την απαράδεκτη εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα αυτές και άλλοι τουριστικοί χώροι.
Θα ήταν ασυγχώρητη παράλειψη αν δεν μνημονεύαμε μία ακόμη αρετή του βιβλίου: ο συγγραφέας του διασώζει από τη χοάνη της ιστορικής λήθης όσους (επώνυμους ή απλούς ανθρώπους, κληρικούς και λαϊκούς, προκατόχους του ή συγχρόνους του) κατά το παρελθόν συνετέλεσαν στην ανάδειξη της μνήμης της Οσίας και εργάστηκαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο για την αποκατάσταση της τιμής του ονόματός της και της ανέγερσης του προσκυνήματός της.
Ευχόμαστε ο Θεός και η Οσία να τον ενδυναμώνουν στο έργο του και να τον εμπνέουν, ώστε να χαρίσει στο εκκλησιαστικό σώμα και άλλα έργα, ανάλογης ψυχωφέλειας.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Τὴν φιλέρημον κόρην, ὕμνοις τιμήσωμεν, Μελὼ τὴν Ὁσίαν, Κώου τὸ καύχημα, πόνοις διαλάμψασαν, καὶ χάριν λαβοῦσα ἄνωθεν∙ τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ φαιδρύνασαν, τοῖς δὲ πιστοῖς, τοῖς προσιοῦσιν αὐτῇ, προχέουσαν εὐωδίας ἰάσεων∙ αἰτουμένην δὲ πᾶσιν εἰρήνην, καὶ τὸ μέγα ἔλεος.
(Ποίημα τοῦ Μητροπολίτου Κώου καὶ Νισύρου Ναθαναήλ).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου